БЕЛОРУССКАЯ ПОЭЗИЯ (последнее)
МАЧЫХА
Белорусская поэзия. Классические и современные стихи белорусских поэтов.
АДЕЛЯ ИЗ УСТРОНИ
АДЭЛЯ З УСТРОНІ. Гэтае імя было вернута ў нашу літаратуру з бяспамяці зусім нядаўна. Вярнуў яго рупны даследчык беларускага пісьменства Адам Мальдзіс, які ў 1970 годзе ў моры рукапісаў Ягелонскай (універсітэцкай) біблія-тэкі ў Кракаве знайшоў невялікую, напісаную лацінкай паэму на беларускай мове “Мачыха”. У канцы твору значылася імя аўтаркі – Адэля, яе радзіма – Устронь і дата напісання твору – 1850 . Адам Мальдзіс перака-наўча паказаў што Адэліна Устронь – гэта вёска ў Ганчарскай былой воласці Лідскага павету. Прозвішча ж аўтаркі верша пакуль што выявіць не ўдалося.У пачатку 20-га стагоддзя ў Ганчарскай воласці было вядома 20 Устроняў: 2 фальваркі Ленскага і 18 засценкаў – Куцкеля, Беняша, Кушняка, Мурына, Дзевятовіча, Дудзіча (2), Канановіча, Рымкевіча, Дахавецкага, Шута, Урбановіча (3), Буяка (2), Уласава, Піятроўскага. У засценках жыло ад 4 да 18 чалавек і абдымалі яны ад 3 да 20 дзесяцін. У фальварках Ленскага жыло 44 чалавекі на 503 дзесяцінах. Некаторыя з Устроняў мелі другія назвы: Лапа, Паскі, Боркі, Чорны Лес. За паўстагоддзя ад моманту напісання Адэляй з Устроні паэмы “Мачыха” ў Устронях магло шмат чаго змяніцца, але не выключана, што Адэля магла насіць адно з пералічаных прозвішчаў. Публікуючы паэму “Мачыха” у літаратурным зборніку “Краю мой – Нёман” (Мн.,1970), Адам Мальдзіс зазначыў, што яна “напісана рукой здольнага аўтара, з выкарыстаннем рамантычнай сімволікі, шчыра і ўсхвалявана. Не выключана, што паэма мае аўтабіяграфічны характар”. У тым жа самым рукапісе Адам Мальдзіс знайшоў і верш гэтай жа аўтаркі на польскай мове “Кракаў”, у якім расказваецца пра пажар у горадзе – мяркуецца, у час рэвалюцыі 1848 года, і выказваюцца розныя пра-роцтвы.
МАЧЫХА
Па зямлі віхор пагнаўся,
З буйным ветрам паспіраўся.
Віхар туманочкам ляцеў,
Чорну буру відзець хацеў.
Бура да Нёмана хадзіла
І чысту воду муціла,
І з беражочка ў беражочак
Калыхала ўвесь Нямночык.
Сваей нотай зарыкнула,
На бяседу заклікнула:
“Туманы! Цёмныя хмары!
І ты, круты віхар у пары!
На бяседу прыляціце
Дый на мяне паглядзіце
Бо сягоння праз рэчаньку
Будзе плысці ў чоўніньку
Дзяцюк, што смеў пахваліцца:
“Ён… мне, чорнай, не баіцца!!”
І засмяялася страшна,
І бліснула злосцю ясна,
І сцягнула яшчэ скарэй,
Каб той дзяцюк паплыў смялей.
Ажно вада тое чула
І па беражках плюснула.
Барочку пена сказала,
Што ўжо бура віхр звала.
“Што!!! – расшумеўся барочак, -
Ці гэта я не літоўчык?
Каб дазволіў буры гукаць,
Цераз сосны віхрам веяць!
Пачакайце нямножка:
Не сюдымі вам дарожка,
Не на тое сосны расціў,
Каб вас у родну зямлю пусціў,
Не на тое бары раслі,
Каб тут вецер чужы ўняслі!!!”
Пасля азваўся Нямночык:
“А я ж гэта – не літоўчык!
Ці ж я буду сябе бурыць,
Ці ж дазволю сваіх тапіць!
Ці ж я смельніка не плыну
Дый і буры не падкіну!
О! Не знала, то пазнае,
Яку ваду Нёмане мае!
Я ж у лужах купаюся,
Па ніўках расцілаюся,
З віцінамі праплываю,
Літоўскае сэрца маю!
І пярвей высахне мора,
Як мне з вадой змуціць бура.
Пярвей увесь свет у вадзе стане,
Як мой сваяк у дно гляне!
Не на тое я разліўся,
Не на тое мяне бог стварыў,
Каб роднага брата забіў!”
А бура над рэкай стала
І гутаркі – не пазнала!
х х х
З таго месца на рык вяла
Маленькая хата была,
Каля хаткі – будровачкі,
А ў хатцы – літовачка.
Сягонняшняга дзянёчка
Меў плыць мілы ў чаўночку.
Літовачка ля аконца
Стаяла, як бледна слонца,
І ў неба паглядала,
І да мачыхі казала:
“Скажы ж ты мне дый, маці,
Ці нястрашна цяпер гнаці
Цераз Нёман? Ды ці чоўна
Не набяжыць вады поўна?”
Чужа маці адгадала,
Чаму дзеўчына пытала.
Ёй мілага не любіла,
У лыжцы б вады ўтапіла.
“Вот! Ці не твой то смяляк,
Што лоб круціць усяляк,
Ізноў прыедзе заляцацца?
Прашу яму адказацца,
Што гэта дый мая хата,
Я тут на волю багата!
Каб не казаў тут пышнага!
Ды што яму тут лішняга?”
Літовачка ўздыхнула,
Пайшла – дзверы адамкнула.
Не баялася грымотаў
Дый адчыніла вароты,
Белы ручкі заламіла
І, плачучы, гаварыла:
“Ох, матулька! Нашто ж мяне
Чужой волі і людзіне
Аставіла! Пакінула!
Мяне ж доля памінула,
Я ж сіротка ў роднай хатцы!
Не схінуся к чужой матцы!
Бо яна ж мне чужа чужым!
Не злажуся і слоўцам адным.
Ці душа твая не гляне,
Як яна мяне ганяе.
Ты мне з мілым абручыла
І звянчала бы, каб жыла.
Яна ж кажа мне, маладой,
Каб ён згінуў дзе пад вадой.
Як яна стала так мовіць,
Здаецца, бы сэрца кроіць.
Аж кроў мая закіпела
І душа мая памлела!!
Грымот страшна так загрымеў,
А ён, пэўне, у чаўнок усеў!”
АДЭЛЯ З УСТРОНІ. Гэтае імя было вернута ў нашу літаратуру з бяспамяці зусім нядаўна. Вярнуў яго рупны даследчык беларускага пісьменства Адам Мальдзіс, які ў 1970 годзе ў моры рукапісаў Ягелонскай (універсітэцкай) біблія-тэкі ў Кракаве знайшоў невялікую, напісаную лацінкай паэму на беларускай мове “Мачыха”. У канцы твору значылася імя аўтаркі – Адэля, яе радзіма – Устронь і дата напісання твору – 1850 . Адам Мальдзіс перака-наўча паказаў што Адэліна Устронь – гэта вёска ў Ганчарскай былой воласці Лідскага павету. Прозвішча ж аўтаркі верша пакуль што выявіць не ўдалося.У пачатку 20-га стагоддзя ў Ганчарскай воласці было вядома 20 Устроняў: 2 фальваркі Ленскага і 18 засценкаў – Куцкеля, Беняша, Кушняка, Мурына, Дзевятовіча, Дудзіча (2), Канановіча, Рымкевіча, Дахавецкага, Шута, Урбановіча (3), Буяка (2), Уласава, Піятроўскага. У засценках жыло ад 4 да 18 чалавек і абдымалі яны ад 3 да 20 дзесяцін. У фальварках Ленскага жыло 44 чалавекі на 503 дзесяцінах. Некаторыя з Устроняў мелі другія назвы: Лапа, Паскі, Боркі, Чорны Лес. За паўстагоддзя ад моманту напісання Адэляй з Устроні паэмы “Мачыха” ў Устронях магло шмат чаго змяніцца, але не выключана, што Адэля магла насіць адно з пералічаных прозвішчаў. Публікуючы паэму “Мачыха” у літаратурным зборніку “Краю мой – Нёман” (Мн.,1970), Адам Мальдзіс зазначыў, што яна “напісана рукой здольнага аўтара, з выкарыстаннем рамантычнай сімволікі, шчыра і ўсхвалявана. Не выключана, што паэма мае аўтабіяграфічны характар”. У тым жа самым рукапісе Адам Мальдзіс знайшоў і верш гэтай жа аўтаркі на польскай мове “Кракаў”, у якім расказваецца пра пажар у горадзе – мяркуецца, у час рэвалюцыі 1848 года, і выказваюцца розныя пра-роцтвы.
МАЧЫХА
Па зямлі віхор пагнаўся,
З буйным ветрам паспіраўся.
Віхар туманочкам ляцеў,
Чорну буру відзець хацеў.
Бура да Нёмана хадзіла
І чысту воду муціла,
І з беражочка ў беражочак
Калыхала ўвесь Нямночык.
Сваей нотай зарыкнула,
На бяседу заклікнула:
“Туманы! Цёмныя хмары!
І ты, круты віхар у пары!
На бяседу прыляціце
Дый на мяне паглядзіце
Бо сягоння праз рэчаньку
Будзе плысці ў чоўніньку
Дзяцюк, што смеў пахваліцца:
“Ён… мне, чорнай, не баіцца!!”
І засмяялася страшна,
І бліснула злосцю ясна,
І сцягнула яшчэ скарэй,
Каб той дзяцюк паплыў смялей.
Ажно вада тое чула
І па беражках плюснула.
Барочку пена сказала,
Што ўжо бура віхр звала.
“Што!!! – расшумеўся барочак, -
Ці гэта я не літоўчык?
Каб дазволіў буры гукаць,
Цераз сосны віхрам веяць!
Пачакайце нямножка:
Не сюдымі вам дарожка,
Не на тое сосны расціў,
Каб вас у родну зямлю пусціў,
Не на тое бары раслі,
Каб тут вецер чужы ўняслі!!!”
Пасля азваўся Нямночык:
“А я ж гэта – не літоўчык!
Ці ж я буду сябе бурыць,
Ці ж дазволю сваіх тапіць!
Ці ж я смельніка не плыну
Дый і буры не падкіну!
О! Не знала, то пазнае,
Яку ваду Нёмане мае!
Я ж у лужах купаюся,
Па ніўках расцілаюся,
З віцінамі праплываю,
Літоўскае сэрца маю!
І пярвей высахне мора,
Як мне з вадой змуціць бура.
Пярвей увесь свет у вадзе стане,
Як мой сваяк у дно гляне!
Не на тое я разліўся,
Не на тое мяне бог стварыў,
Каб роднага брата забіў!”
А бура над рэкай стала
І гутаркі – не пазнала!
х х х
З таго месца на рык вяла
Маленькая хата была,
Каля хаткі – будровачкі,
А ў хатцы – літовачка.
Сягонняшняга дзянёчка
Меў плыць мілы ў чаўночку.
Літовачка ля аконца
Стаяла, як бледна слонца,
І ў неба паглядала,
І да мачыхі казала:
“Скажы ж ты мне дый, маці,
Ці нястрашна цяпер гнаці
Цераз Нёман? Ды ці чоўна
Не набяжыць вады поўна?”
Чужа маці адгадала,
Чаму дзеўчына пытала.
Ёй мілага не любіла,
У лыжцы б вады ўтапіла.
“Вот! Ці не твой то смяляк,
Што лоб круціць усяляк,
Ізноў прыедзе заляцацца?
Прашу яму адказацца,
Што гэта дый мая хата,
Я тут на волю багата!
Каб не казаў тут пышнага!
Ды што яму тут лішняга?”
Літовачка ўздыхнула,
Пайшла – дзверы адамкнула.
Не баялася грымотаў
Дый адчыніла вароты,
Белы ручкі заламіла
І, плачучы, гаварыла:
“Ох, матулька! Нашто ж мяне
Чужой волі і людзіне
Аставіла! Пакінула!
Мяне ж доля памінула,
Я ж сіротка ў роднай хатцы!
Не схінуся к чужой матцы!
Бо яна ж мне чужа чужым!
Не злажуся і слоўцам адным.
Ці душа твая не гляне,
Як яна мяне ганяе.
Ты мне з мілым абручыла
І звянчала бы, каб жыла.
Яна ж кажа мне, маладой,
Каб ён згінуў дзе пад вадой.
Як яна стала так мовіць,
Здаецца, бы сэрца кроіць.
Аж кроў мая закіпела
І душа мая памлела!!
Грымот страшна так загрымеў,
А ён, пэўне, у чаўнок усеў!”
Опубликовано 25 сентября 2004 года
Новые статьи на library.by:
БЕЛОРУССКАЯ ПОЭЗИЯ:
Комментируем публикацию: МАЧЫХА
подняться наверх ↑
ССЫЛКИ ДЛЯ СПИСКА ЛИТЕРАТУРЫ
По стандарту ВАК Республики Беларусь
Стандарт используется в белорусских учебных заведениях различного типа.
По ГОСТу Российской Федерации
Для образовательных и научно-исследовательских учреждений РФ
Прямой URL на данную страницу для блога или сайта
Полностью готовые для научного цитирования ссылки. Вставьте их в статью, исследование, реферат, курсой или дипломный проект, чтобы сослаться на данную публикацию №1096111059 в базе LIBRARY.BY.
подняться наверх ↑
ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!
подняться наверх ↑
ОБРАТНО В РУБРИКУ?
Уважаемый читатель! Подписывайтесь на LIBRARY.BY в VKновости, VKтрансляция и Одноклассниках, чтобы быстро узнавать о событиях онлайн библиотеки.
Добавить статью
Обнародовать свои произведения
Редактировать работы
Для действующих авторов
Зарегистрироваться
Доступ к модулю публикаций