Палявыя дасьледаваньні ўкраінскага сэксу. Урывак з раману

Белорусская проза. Классические и современные произведения белорусских авторов. Книги, рассказы, воспоминания и пр.

NEW БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА


БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА: новые материалы (2024)

Меню для авторов

БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА: экспорт материалов
Скачать бесплатно! Научная работа на тему Палявыя дасьледаваньні ўкраінскага сэксу. Урывак з раману. Аудитория: ученые, педагоги, деятели науки, работники образования, студенты (18-50). Minsk, Belarus. Research paper. Agreement.

Полезные ссылки

BIBLIOTEKA.BY Беларусь - аэрофотосъемка HIT.BY! Звёздная жизнь


Публикатор:
Опубликовано в библиотеке: 2004-09-27

АВТОР: Аксана Забужка

ИСТОЧНИК: ЖУРНАЛ "ARCHE" №5 2001 ГОД


Аксана Забужка (нар. 1960, Луцк). Філёзафка, празаік, эсэістка, паэтка, літаратуразнавец. Аўтар нашумелага бэстсэлеру “Палявыя дасьледаваньні ўкраінскага сэксу”, пачатак якога мы тутака друкуем. Перакладчыца “Чарнобыльскай малітвы” Сьвят­ланы Алексіевіч (Чорнобиль. Хроніка майбутнього. — Кіеў: Факт, 1998). Сярод яе апошніх кніг — манаграфія “Шевченків міф Украпни” (1997), зборнікі эсэістыкі “Хроніки від Фортінбраса” (1999), паэзіі “Новий закон Архімеда” (2000), фантастычнае прозы “Казка про калинову сопілку” (2000), публіцыстыкі “Рэпартаж з 2000 году” (2001; складзены з нарысаў, надрукаваных цягам году ў кіеўскай газэце “Столичные новости”, дзе пісьменьніца вяла калёнку). У лістападзе А. Забужка скончыла здымаць кароткамэтражны фільм паводле сваёй кнігі “Кронікі ад Фартын­браса”. Кінастудыя імя Даўжэнкі распачала здымкі поўнамэтражнага фільму паводле “Палявых дасьледаваньняў украінскага сэксу”.

Вялікая сяброўка Беларусі. На беларускую перакладаліся яе эсэ “Комплекс Ітакі” (“ARCHE-Парнаграфія”, 1998) і “Разьвітаньне з Імпэрыяй. Некалькі рысак да аднаго партрэту” (“Фрагмэнты”, 1999).

Яшчэ ня сёньня, кажа яна сабе. Не, яшчэ ня сёньня. На кухні — маленечкі eat-іn kitchen1 (лядоўня, электраплітка, шафкі з абы-як прыладжанымі дзьверкамі — толькі адвернешся, бясьсіла адвіснуць, як сківіца на твары, што ўжо не валодае сабой, — і ўсё гэта адгароджана невысокім дашчаным стаяком, чымсьці кшталту стойкі — на яго можна проста зь цеснага катушка падаваць у пакой — чаму не! — ну, скажам, ранішнюю каву, або на абед — падсмажанае кураня, якраз такое, як у тэлерэклямах: залацістае, хрумсткае, зіхоткае ад сьпелых сокаў, з гульліва падціснутымі ножкамі, пакла­дзенае на разлапістых лістах салаты, засмажанае кураня заўжды выглядае шчасьлівейшым за жывое, проста сьвеціцца цудоўным смуглым румянцам ад шчасьця, што зараз яго зьядуць; можна таксама падаваць нейкі джус ці джын з тонікам у высокіх таўстабокіх шклянках, можна зь лёдам, кубікі, калі набіраць, сьмешна бразгочуць адзін аб адзін, можна й бязь лёду, увогуле, магчымасьцяў безьліч, трэба толькі адно: каб хтосьці сядзеў па гэты бок іхнай даўбанай загарадкі, у якой, здаецца, завяліся мурашкі, бо па стальніцы час ад часу поўзае штосьці, што ў гігіенічным амэрыканскім доме не павінна было б поўзаць, дый у неамэрыканскім таксама, — хтосьці, каму ты гэта ўсё дабро, зьзяючы часопіснай усьмешкай, з кухні падавала б, а паколькі там ніхто не сядзіць і сядзець не зьбіраецца, дык ты была наважылася ўзьвесьці на стаяку імправі­заваны зімовы сад з двух ня­вінных вазонаў — тры тыдні таму, калі ты сюды пераехала, гэта былі: цёмна-зялёная чупрына ў яскравых жоўтых кветках — раз, і буйнае маніста бліскучых, падобных да плястыкавых, чырвоных бубачак на высокіх сьцяблінах з элегантна завужаным лісьцем — два; цяпер абодва гэтыя вазоны маюць такі выгляд, нібыта іх тры тыдні запар дзень пры дні палівалі серкавым квасам, — на месцы буйнае чупрыны аблавуха зьвісаюць некалькі зжаўцелых лісточкаў зь няроўна абпаленымі краямі, а колішнія тугія чырвоныя пацеркі чым далей, тым больш нагадваюць сушаную шыпшыну, невядома нашто паначапляную на рудыя ўцінкі, — самае сьмешнае, што ты якраз не забывалася, палівала свой “зімовы сад”, клапацілася пра яго, як вучыў Вальтэр, бо ты хацела чагосьці жывога ў гэтай чарговай, хто-ведае-якой з-шэрагу-яму-ж-несьць-канца, часовае хаты, неадмыўна акарэлае брудам усіх ранейшых жыхароў, што ўеўся ў кожную шчыліну, так што ты й ня бралася яго адмываць, — аднак подлае амэрыканскае пустазельле выявілася занадта далікатным супраць тваёй дэпрэсіі, якая нязбоўтаная гусьне ў гэтых чатырох сьценах, узяло й падохла, палівай не палівай, — а ты яшчэ хочаш, каб цябе трымаліся людзі!), — дык вось, у кухні, са зьдзекліва дурным бульканьнем капае вада ў ракавіну, і няма чым перакрыць гэты гук — нават касэты не паставіш, бо партатыўны магнітафончык таксама чамусьці адмаўляецца працаваць. Праўда, яшчэ за акном, вузкім, як адчыненыя дзьверцы шафы, цёмным у гэтую пару (“блайндэрзаў” ты не апускаеш, бо насупраць усё адно глухі мур), за супрацьмаскітнай сеткай, мабыць, заблытаўшыся ў ёй, надакучліва цьвіркае, як далёкі тэлефонны званок, нябачны конік, — якраз гэтак сама надакучліва цьвіркае і тая думка, можа, гэта ўвогуле яна й цьвіркае, — а чаму б ня зараз?.. Вось ужо?.. Чаго чакаць?..

Лягічна памеркаваўшы — нічога. Зусім-зусім.

Паўпакунка транквілізатараў плюс лязо — і прабачце за няўдалы дэбют. Шчыравала ад душы, а што ні фіга ня выйшла, лепей адразу з чыстым сумленьнем здаць карты — зь мяне й цяпер гулец ня дужа, а далей будзе яшчэ больш хранова: прасьвету не відаць, а сілы ўжо ня тыя: ня дзевачка.

І ўсё-такі — не, ня сёньня.

Яшчэ пачакаць. Даглядзець гэтую стужку да канца. У адрозьненьне ад тых, што трансьлююцца па тутэйшых “паблік чэналз” — дзе нават у самыя напружаныя хвіліны, калі, міжвольна зьледзянеўшы ад жаху, сочыш, як герой імчыць праз пусты тунэль, а з-за рогу на яго вось-вось скочыць жудасная пачвара, спахапляешся — а хай яго халера! — што ўсё ж павінна скончыцца добра — яшчэ дзьве-тры хвіліны, сутычка, куча-мала, качаньне па падлозе, і пачвара, агідна рыкнуўшы, нейкім дзівам рассыплецца ў порах, а мужны, толькі трохі абадраны герой, спавіты смугою пажару, пераводзячы дух, прытуліць да сябе ўратаваную Шэран Стоўн ці тую іншую кралю, чарнявенькую, як-яе-там, — і трывога, што была ахапіла цябе, умомант выявіцца сьмеху вартай: ізноў гэтыя галівудзкія гаі здолелі, няхай на момант, цябе ашукаць! — у адрозьненьне ад гэтых, стужка, якую ты ніяк не наважышся выключыць, зусім не абавязкова мае скончыцца шчасьліва. І ўсё ж, выключаць — недаравальнае сьвінства. І глупства. І — дзяцінасьць: не зрабіў урокаў — не пайду ў школу. Не, золатка (“золатца”, іранічна папраўляе яна сябе: так зьвяртаўся да яе той чалавек, якому цяпер, бадай што, яшчэ паскудней, чым ёй, але гэта ўжо ня мае ніякага значэньня), — не, сачкануць ня выйдзе: давай вось адбудзь усё па парадку, а там пабачым, чаго ты насамрэч вартая. Панятна?

Сьпішы словы, татуіроўку зраблю, груба й цынічна падхоплівае ў ёй зусім іншая жанчына, цынічная, зь відавочна прыблатнёнымі, нібы ў “зоне” набытымі, манерамі, здольная, калі раптам што якое, і матам засандаліць: калі чалавек у цэлым (кожны!) — адна вялікая турма, дык, безумоўна, раней гэная лярва жыла ў ёй недзе ў найдалейшай камэры. Выходзячы на людзі рэдка, толькі калі даводзілася сапраўды крута і солана, дый то нібы напаказ: З-замахалі, — выціскала скрозь зубы ў хвіліны раздражненьня, трасучы галавой і сама сябе стрымліваючы зьедлівай усьмешкай, або, смакуючы чарговую крыўду (крыўдаў апошнім часам не бракавала!), са злосна вырачанымі вачыма пераказвала сябрам: Дзевачку на пабягушках зь мяне зрабіць хочуць — а во! — біла сябе рабром далоні па суглобе сьціснутай у кулак левай, — у Амэрыцы блатная баба навучылася лаяцца па-ангельску, асабліва добра атрымлівалася ў яе “Шшіт!” — так шыпіць котка, выгнуўшы сьпіну, а таксама пагардлівае “О, кам он — гів мі э брэйк!”2, якім аднойчы апярэзала была таго мужыка, — увогуле, якраз з тым мужыком гэтая, па-вядзьмарску разбэрсаная, з хваравіта бліскучымі вачыма й зубамі й нейкім нябачным, але відавочным лягерным мінулым, раз-пораз выскоквала на першы плян і з усяго маху трушчыла крохкі посуд няпэўных спадзяваньняў, той чалавек вызваляў, выклікаў яе на сябе з найдалейшае камэры, — толькі пачуўшы, у самай першай сутычцы тую ягоную брутальную, мардабойную інтанацыю: “Ты мне скажы — на хера я сюды ехаў, дома гэткіх самых прыбамбасаў меў — па горла” — хвойда ўсьцешана кінулася яму напярэймы, адчуўшы партнэра, толькі ў гэтым яны й былі партнэрамі, — і ўжо не сьціхала, раскашуючы ўва ўмовах ніколі раней ня бачанае свабоды: “Я ўчора галаву пачаў ляпіць”, — пачынаў ён распавядаць у ейнай прысутнасьці калегу-скульптару, і хвойда рвалася наперад, губляючы шпількі і гузікі ў нястрымным запале слоўнага вывяржэньня: “Так, зьляпі сабе, любы, галаву — не пашкодзіць!” — ён цямнеў у твары так, нібыта замест крыві меў атрамант, нахіляўся да яе вуха: “Перастань мяне пад’ёбваць!” — ведзьма, пускаючы дым, рагатала зь ейнае сярэдзіны, упершыню за доўгі час хоць нечым задаволенай: “А-ё-я-ёй, любы, дзе тваё пачуцьцё гумару?” — “Я яго на той кватэры пакінуў”, — ляпаў ён: з той кватэры яны, дзякаваць Богу, зьехалі, і найлепш было б яе пасьля іх замкнуць, бадай на паўгоду, покуль вытхнецца чумны дух, — “Ну зьбегай прынясі, — шчэрылася ведзьма, — я тут пачакаю”, — “Ключ здаў”, — бурчэў ён, ставячы, на яго думку, кропку, але памыляўся: “Ключ здавала — я, а ў цябе быў дублікат”, — адбівала яна: хуткае, імклівае фэхтаваньне кпінамі, за якім староньні проста не ўсачыў бы, не, што ні кажыце, а зь іх была-такі пара, няма чаго! А цяпер — цяпер, калі гэны, трыкляты й мяты, дазваньня прасмалены бедамі, зь перагарэлым на ацэтонны, але ўсё ж невыводным духам выжываньня (адкуль гэта ў табе, дзеля Бога?), можна было б і запанаваць над цэлай турмою, узяўшы адказнасьць за далейшае варушэньне ў ёй сякога-такога жыцьця, раздаючы наўкола загады: туды, у гэныя дзьверы — нельга, а гэтае сьмецьце — зараз жа на фіг павыносіць, а вунь той адсек — праветрыць, у ім цяпер музэй будзе, а гэта, гэта яшчэ што за паскуда сьлінявая тут сноўдаецца, ану пшла вон (зьляпі сабе, любы, галаву, зьляпі!) — хвойда (а хвойда ж!) аднак раптам адступілася, размазалася па нейкай найдалейшай сьценачцы, не відаць не чуваць, і па ўсіх спусьцелых памяшканьнях ператворанай у праваліну турмы лунае зусім іншы, кволы і бездапаможны, як у хохліка, голас: цягаецца туды-сюды няпэўнымі крочкамі туп-туп-туп — і замерла — і б’ецца аб муры, заўсёды ў тым самым месцы, з кожным разам зьнясільваючыся, — і румзае, румзае, румзае бедная, некаханая, пакінутая на вакзале дзяўчынка, згодная ісьці на ручкі да кожнага, хто скажа: “Я твой тата”, ды толькі хто ж скажа такое трыццацічатырохгадовай бабе, — вось тую дзяўчынку ты сама ў сабе й ня любіш, ты змалку намагалася трымаць яе ў глухіх лёхах, бяз хлеба і вады, і каб не зварухнулася, — а яна, аднак, нейкім цудам выжывала, і як яе цяпер суцешыць — цяпер, калі здаецца, што, акрамя яе, іншай цябе — няма, не засталося?

Зьнемаглася ты, “золатца”. Ой, зьнемаглася. Зусім да ручкі дайшла — трэці месяц у цягліцах трымценьне не сунімаецца, раніцай, калі прачынаешся (асабліва цяпер, калі прачынаешся — адна), першае, што адчуваеш, — уласнае паскоранае сэрцабіцьцё, якое нічым нельга прыспаць, — добра, што хоць сьпіш ужо без транквілізатараў, і тыя страшныя прыступы сухой нудоты, што начамі даводзілі цябе да зьнямогі, нагадваюць пра сябе, хіба калі, чысьцячы зубы, заглыбока засунеш шчотку, — кароткай нудотнай сутаргай, падсьвядомай клеткавай памяцьцю пра ўласнае тупое падпарадкаваньне шторазовым, ад першае хвіліны — спачатку яшчэ хоць узбуджальна-палкім вышаптаным, а праз колькі тыдняў ужо проста сухім распараджэньнем: “Вазьмі ў раток… глыбей вазьмі!… глыбей, ну!” — сухая лыжка рот дзярэ — ага, вось яно — спачатку і яна яшчэ спрабавала неяк паразумецца, патлумачыць, што ёй таксама б, у сваю чаргу, спачатку чагосьці хацелася, і ня толькі “там”: акрамя полавых органаў, цябе ўва мне болей нічога не цікавіць? І калі ў цябе былі нейкія пляны на сёньняшні вечар, дык варта было б паведаміць мне пра гэта да таго, як я легла спаць, — замест таго, каб сядзець крэмзаць сваю графіку, і ўвогуле, я, ведаеш, не люблю распранацца сама… Добра, — весела абяцаў ён, — мы табе заўтра такую ўвэрцюру закатаем! — заўтра, аднак, так ніколі й не надышло. Ідзі сюды, — але я выпіла лекі на сон — ну, значыць, на “ім” і засьнеш. Божа, які гэта быў жах. Ці можна ўвогуле зразумець сьвет людзей, якія кажуць пра ўласны полавы орган у трэцяй асобе? Калі табе кажуць, а той чалавек толькі так і казаў: “Раскрый яе”, уява адразу пераносіць цябе ў гінэкалягічнае крэсла, — бо гэна не “яна”, гэта ты раскрываешся — або закрываешся: як у тым выпадку — наглуха. Ды ты хоць ведаеш, колькі ў мяне жанчын было! — і аніводнага разу, каб — блага, проста блага! А як жа, табе не было; а — ім, ці ты калі запытаўся? Я таксама ня думала, што такое бывае — толькі ж як блага, каб ты, галубок, ведаў! Чаму гэта ты кусаешся, зь дзіўным, зашклянела спыненым, позіркам спытаўся ён пасьля каханьня, у адну зь першых вашых ночаў, седзячы і палячы ў цябе ў нагах, што гэта за справы такія, — ты ў гэты час, раскінуўшыся на падушцы, бесклапотна пахіхікваючы, гладзіла яго па галаве выцягненым ступаком, у цябе былі цудоўныя ногі, усе дыёраўскія-сэн-лёранаўскія мадэлькі на сваіх жардзінах павінны былі б ад аднаго іх выгляду неадкладна пайсьці й утапіцца, гэта цяпер мы ўжо другі месяц не вылазім з нагавіцаў, бо лыткі стракацяць, як мапа, архіпэлягам рознакаляровых, чырванаватых карычневых, заструпянелых, пазьдзіраных плямаў — шнары, парэзы, апёкі, наглядная гісторыя дзевяцімесяцавага (менавіта дзевяцімесяцавага!) mad love3, зь якога атрымалася — сапраўднае madness4, а тады ты проста лашчыла яго нагой па галаве, споўненая пяшчоты, ідыётка сьлінявая, жорсткі мужчынскі “вожык” прыемна паколваў твой ступак, — і раптам ён, спрытна выкруціўшыся, прыціснуў тваю нагу да ложка: так так? табе, значыць, падабаецца кусацца? А калі мне зараз спадабаецца цябе падпаліць, тады што? — і ты згледзела прыстаўленую да свайго падкаленьня запальнічку і замест таго, каб здранцьвець пад прыцэлам упершыню тады перахопленага нязморгнага і не па-людзку — неяк іначай, злосна й па-вар’яцку, на мяжы ашчэранае ўсьмешкі зь нечакана ашчэранымі ікламі выпрабавальнага погляду, ад якога надалей заўсёды баранілася — сьмехам, толькі крыху зьдзівілася, ня тое, каб зусім асэнсавана — дзіўна, да якой меры ягоная прысутнасьць, як дынамітам, глушыла ў табе ўсе дагэтуль нядрэнна разьвітыя ахоўныя істынкты, што ўсплывалі, як рыба брухам дагары, пакуль раку і далей трэсла — выбух за выбухам.

Не, прадчуваньні — былі: прадчуваньні ніколі ня маняць, гэта толькі мэтанакіраваная сіла нашага “хачу!” перакрывае іх голас, не дае прыслухацца. У самы першы вечар, на тым мастацкім фэстывалі, дзе ўсё й пачалося, — а ён тады зь месца ірвануўся да цябе, нібыта толькі цябе і чакаў: “Пані Аксана, я — Мікола К., можа, вам паказаць горад, можа, звазіць у замак, у мяне машына”, — да слаўнага замку было хвілін дзесяць шпацыру па ціхіх, абса­джаных пульхнымі барочнымі цэркаўкамі брукаваных вулічках, піжон танны, падумала ты, пасьміхнуўшыся грэбліва, правінцыйны фраер, бач, як нарцысічна дагледжаны — беленькі каўнерык з-пад швэдра, дагледжаныя пазногці (гэта ў мастака!), нямоцны, якраз у меру, пах дэзіка — кацяра зь сівым “вожыкам” і шэльмаўскім зеленавокім прыжмурам, крыху пацяганы, вальяжны артыстычны шарм, сухія зморшчынкі ўсьмешкі, мяшкі пад вачыма, — “а ты сказала, — згадваў ён пасьля, калі ў іх пачаўся працэс стварэньня супольнай міталёгіі, безь якой не абыходзіцца ніводная пара, — зь легендай пра Залаты Век фазы закаханасьці, з уласнымі дробнымі абрадамі ды рытуаламі, — распачаўся ды адразу ж і абарваўся, — ты сказала — “валі з пляжу, дзядзя”, — ну, скажам, ня так, дакладней, не зусім так, але цікавасьці ня выявіла, што праўда, тое праўда, — тым дзіўнейшы быў увечары гэнага самага дня неспадзяваны сполах яскравага пранізьлівага скразнога бачаньня, якое, грэх наракаць, ніколі цябе на крутых паваротах не пакідала, вось ты яго — таптала і ня раз, ды яшчэ як! — увечары, у самы разгар фэставае праграмы, у густых выпарэньнях поту й алькаголю, куды ты сышла з эстрады, адчытаўшы сваё — два вершы, два халерна добрыя вершы проста ў нецьвярозы гул зьлітых у адно навакольнае мігценьне жоўтаплямістых абліччаў, дакладней, па-над ім — трымаючыся за гук уласнага, ні на што не зважаючы, толькі словам падуладнага голасу, прылюдны аргазм (на людзях?), вось як гэта завецца, але ўстаўляе слухачам — заўжды і ўсюды, нават калі словаў ніхто ні фіга ня цяміць, нават у чужамоўным атачэньні, упершыню ты гэта адчула калісьці на пісьменьніцкай зборцы ў адной азіяцкай краіне, дзе цябе з далікатнасьці папрасілі пачытаць на роднай мове — you mean, it is not Russian?5 — і ты пачала чытаць, з крыўды й роспачы (астабрыдлі са сваім Russian’ам яшчэ тады!) слухаючы толькі ўласны тэкст, хаваючыся ў яго, як у асьветлены дом уначы, заходзячы і замыкаючы за сабой дзьверы, і на паўдарозе зьнянацку адчула, што гучыць у звонкай, прыгаломшанай цішыні: мова, хай сабе й незразумелая, на вачах у публікі сьцягнулася вакол цябе ў празрысты, зьменліва-мігатлівы, нібыта з вадкага шкла адліты шар, усярэ­дзіне якога, гэта яны бачылі, адбывалася нейкая варажба: штосьці жыло, пульсавала, выпроствалася, раскрывалася прорвамі, набягала агнём — і зноўку затуманьвалася, як і належыць шклу, ад заблізкага подыху, ты адчытала — ахутаная, прасьветленая й абароненая, тады якраз і ўцяміла, што дом твой — мова, якую толкам хіба яшчэ колькі соцень душаў на цэлым сьвеце й ведае, — заўсёды з табой, як у сьлімака, і іншага, нерухомага дому ня суджана табе, кабета, як бы ты не трапяталася, — потым усе гэтыя мардасьценькія, лысыя, чорна-кучаравыя, у цюрбанах і без, доўга і ўзрушана трэсьлі табе рукі, замінаючы, між іншым, прайсьці ў прыбіральню (ад іх млосна-пякучае кухні твой шлунак рашуча адмаўляўся й трубіў, падла, басам, якраз у тыя хвіліны, калі трэ было гжэчна дзякаваць), — з таго часу ніводная заля цябе б ня зьбіла — а хай сабе й перад крымінальнымі злачынцамі! — эксгібіцыянізм там ужо ці не, уласны тэкст бараніў цябе ад кпінаў і прыніжэньня, ты чытала, як пісала — гучна, падпарадкоўваючыся самарухлівай музыцы вершу, да такога працэсу сьведкі звычайна не дапускаюцца, хіба што ў тэатры, якраз там, відаць, і праймае, і гэная фэставая гурма таксама сьцішылася недзе на сярэ­дзіне твайго выступу — атачыла шкляное кола і згодна задыхала ва ўнісон, і вось калі ты, здранцьвеўшы ў воплесках, ужо не на эстрадзе, а ўнізе, у паўзмроку, у нейкім чэпкім сяброўскім коле: парна, дымна, хтосьці наліваў, хтосьці сьмяяўся, твары мільгалі адасобленымі кадрамі — працягвала руку ці то па цыгарку, ці то па келіх, той чалавек на імгненьне апынуўся побач, нібыта зачапіўся за цябе мімаходзь — з кацінымі палаючымі ў прыцемку вачыма захоплена дыхнуў гарэлачным духам: “Ну ты й даеш!” — і таксама, не спыняючыся, паспрабаваў сьціснуць, перахапіць тваю руку, што цягнулася па цыгарэту (ці келіх), — ты запамятала гэта таму (бо хто толькі ні ціснуў табе рукі ў тым натоўпе!), што гэным нязручным рухам, неяк тарчма ўбітым у напрамак твайго ўласнага, нібыта заехаўшы з разгону пад “цагліну” і мілі­цэйскі сьвісток, ён здолеў балюча зьбіць табе вялікі палец, — і адразу як сьвіснула нешта — імпульсам, бліскавічным сьмехам скрозь сьвядомасьць — дзіўна, сярод немагчымае мітусьні, дакладнага і цьвярозага наскрознага веданьня: нібы хтосьці староньні спакойна, грунтоўна поўным сказам прамовіў у галаве: “Гэты мужык зробіць табе балюча”.

Якраз так, даслоўна, то бок меўся на ўвазе зусім не падкручаны палец, і ты цудоўна гэта зразумела. Вось у гэтым уся штука, даражэнькая, — што ўсё ты ад самага пачатку ведала, ды не, ведала яшчэ й да пачатку: недзе за тыдзень перад той паездкай на фэстываль аднойчы вечарам аголеныя нэрвы, з балючай прагай, што бывае толькі ўвосень, адкрытыя да сьвету — насустрач ягоным фарбам, што згасаюць сярод таемных шоргатаў у заснулым лісьці, — запэленгавалі былі ўрывак, якога ты тады не зразумела і таму не дапісала: “Штось зрушылася ў сьвеце: хтось крычаў/ Скрозь ноч маё імя, як быццам у пакуце./ І хтось на ганку лісьцем шамацеў/ Круціўся і ніяк ня мог заснуць/ Я вывучала ростаняў навуку./ Вучылася адрозьніваць нядужны/ Боль і боль гаючы (хтось пісаў/ Лісты мне і кідаў іх у агонь./ Радок недапісаўшы). Хтось чакаў/ Чагосьці ад мяне, ды я маўчала/ Я вывучала ростаняў навуку” — вось і збылося ўсё да слоўца: вучыся, вучыся зараз “навукі ростаняў” — з жыцьцём, з сабою, з дарам сваім заклятым, які ты цяпер ужо наўрад ці здолееш падняць — калі дагэтуль, лічы, аніводнага разу не выціснула гэтую штангу на вышыню поў­нага рыўка.

Ай, маць яго за лапу…

Ну, хай бы нехта ўсё ж патлумачыў: якой халеры было нараджацца на сьвет жанчынай (ды яшчэ й ва Ўкраiне!) — з гэтай блядзкай залежнасьцю, закладзенай у целе, як бомба запаволенага дзеяньня, з гэтай несамастойнасьцю, з патрэбай ператоплiвацца ў вiльготную разьлезлую глiну, утаптаную ў паверхню зямлi (зьнiзу, заўжды кахала — зьнiзу, распластанай на сьпiне: толькi так i пазбывалася сябе з канцамi, зьлiваючыся рытмам уласных клетак з праменнай пульсацыяй сусьветных прастораў, — з тым мужчынам нiводнага разу нiчога падобнага не было, у момант, калi яна, здавалася, вось-вось пачынала ўяжджаць, ён, не спыняючыся, абуджаў яе рэзкiм выдыхам: “Мда, тут трэба роту салдатаў!” — гэта сьмяшыла, але ня больш: “Што за заяўкі?” — абуралася яна: не на словы, на адчужанасьць тону. — “Дурніца, гэта ж камплімэнт! Табе ўвогуле трэба з двума мужыкамі паспрабаваць, ведаеш, як табе гэта ўставіла б!” — цалкам магчыма, што i ўставіла б, нездарма ж я любiла падчас каханьня кусацца, усмоктваццца вуснамi ў палец або плячо, зацягвацца да адурэньня бяздонным пацалункам; храмавай прастытуткай — вось кiм я мусiла быць у папярэднiм жыцьцi; але ў гэтым — у гэтым, мiлы, мне ох як ня ўсё адно, з кiм я: помню, я колiсь сядзела ў электрычцы нью-ёрскага мэтро, з галавой занурыўшыся ў апошнi раман Тонi Морысан, нехта пляснуўся побач са мной на лаўку, усiм целам прыцiскаючы да мэталёвай парэнчыны — i мяне раптам працяла чыстым, як высокая нота, зарадам такога магутнага эратычнага поклiчу, што плоць зараз жа адгукнулася ўзбуджанай напятасьцю, напучылася ўсярэдзiне, як дрэва ўвесну; адначасова ўцямiла, што гэты мужчына, хто б ён там нi быў, — ужо колькi станцыяў навiсаў нада мной, i не былi б мы людзьмi, то ўжо зараз качалiся б на гэтай запляванай падлозе, бо, кахаючыся па-сапраўднаму, зьлiваешся не з партнэрам — не, з буйствам безназоўнае сiлы, што працiнае сваiмi струменямi ўсё жывое, падключаешся да яе, каб на некалькi сэкундаў — а-ах! — катапультавацца ў чарноцьце, якое вiбруе агнiстымi абрысамi, якому няма нi найменьня, нi меры, на тым грунтуюцца ўсе паганскiя культы, i толькi хрысьцiянства замацавала гэтае зьлiцьцё за ведамствам Чарнабога, замураваўшы чалавеку ўсе выйсьцi зь сябе, апроч аднога — праз гару, але для нашай эпохi, хоць па сутнасьцi й постхрысьцiянскай, ужо адрэзаны шлях да вяртаньня назад у аргіястычнае сьвята сусьветнай еднасьцi: мы, кожны паасобку, безнадзейна заражаныя праклятым усьведамленьнем важнасьцi i ўшчыльненасьцi ўласнага “я”, i таму пераможна-чыстая, гучная нота абарвалася i згасла ў маiм целе адразу ж, як толькi той, справа, — загаварыў: недзе яшчэ праз станцыю азваўся зь дзiкiм акцэнтам, спытаўшыся, што я чытаю: вучуся, цi як? студэнтка? — вось тут я ў першы раз зiрнула на яго — гэта быў малады, дзесьцi пад трыццатку, каржакаваты, моцна зьбiты, як з цэльнага кавалку адлiты “шпiк”6, яго пекныя, як сьлiўкі, вочы заiмглiлiся пажадлiвым бляскам, так глядзелi на мяне, кожны з-за кратаў свайго жыцьця, сотнi мужчынаў розных нацыяў i колераў скуры, высунуцца на хвiлю — льга, а вось чаго нельга — дык гэта выйсьцi назусiм; “Pardon me?”7 — перапытала я тым халодным вострым голасам, якiм адшываюць нахабаў. I той Хуан, цi Пабла, цi Пэдра, адразу ўцямiў, што — усё, канец, кантакты разамкнёныя, — “не, нiчога” праблекатаў i яшчэ штосьцi далей мармытаў сабе пад нос, ужо па-свойму, — магутны жывёльны заклiк яго цела завяў, скруцiўся, пачаў хутка-хутка згасаць, побач са мной сядзеў самы звычайны прычэпа-эмiгранцiк — мiж iншым, неўзабаве хутка ўстаў i папраставаў — цi да выхаду, цi так куды, я ўжо не глядзела, вярнуўшыся да кнiжкi: асоба, толькi вынырнуўшы, пазбавiла моцы чары плоці. Можа, сапраўды, адзiнае выйсьце з гэтай вязьнiцы — iсьцi з хаты вечарамi, нiзка насунуўшы капюшон плашча, сядаць у выпадковыя аўто, не называючы iмя, рука кiроўцы на калене, нiзкi, хрыпаты посьмех, гарачкавы шоргат непатрэбнай адзежы, ня трэба ўключаць сьвятло, ня трэба расплюшчваць вачэй, слухаць толькi кiпеньне крывi, i мужчынскую партыю ўдарных, i сваё, цi ўжо-не-сваё раскрыцьцё-расступаньне, о, як ты файна раскрылася, ну! ну! шчэ! шчэ! — ды толькi ж яны ўсе хочуць гаварыць, хочуць адсёрбнуць, размазваючы сьлiну i спэрму, глыточак цябе: а што ты чытаеш, а куды ідзеш, а цi маеш мужа, трэба выдумваць легенду, “Как вас зовут? — Ирина”, — было, было раз i такое, скончылася моцным, да жалезнага прысмаку, пацалункам у пад’езьдзе, вырвалася — уцякла, пасьмейваючыся самой сабе, iм усiм трэба перамагаць, вось у чым рэч; шчыра, бясхiтрасна браць i даваць — як вуглекiслата-хлярафiл-кiсларод — яны ня ўмеюць, i той мужчына, якi цяпер даходзiць дзесьцi ў пэнсыльванскай пу­шчы на адзiнакроўнай ласцы братоў-дыяспарнiкаў, бяз цэнта за душой i бяз слова ангельскай (а было ж калi падвучыцца, прыд-дурак), — эх, як жа ўсхадзiўся, як па-конску тады ўскiнуў галаву, быццам бізуном апярэзаны, калi ты пасадзiла яго за столiк у кавярнi й спрабавала, паклiкаўшы на дапамогу ўсю сваю стрыманасьць, унесьцi хоць нейкую тэрапэўтычную яснасьць у гэтую супольную душэўную i цялесную нямогласьць, — усё праўда, мiлы, i што я цябе ўжо не кахаю — таксама праўда: “Дык ты што, — выкiнуўся лязом угору, як сьцiзорык, — думаеш, “пабядзіла”?”, — здаецца, так i засталася сядзець, разявiўшы рот: Мiкола, хiба ж мы з табой канат перацягвалi?.. “Ведаеш, — зноў быў той злавесны немiгаючы погляд, быццам нешта іншае глядзела скрозь яго рэзка абведзеныя запаленымi павекамi вочы, як скрозь прарэзы маскi, — калі б ты была мужыком, я б табе зараз уваліў!” Вельмi мiла з твайго боку, каханы, — мне й самой часам ой як шкада, што я — не мужык.

“Ты баба. Вось твая мяжа / I сьпiць твой месяц срэбнай блешняй/ Як перац з кончыка нажа / У кроў утрушана залежнасьць”, — мармытала сама сабе ў тыя страшныя зiмовыя месяцы, па-iншаму страшныя, чым тыя, восеньскiя: палова студзеня, люты, сакавiк — нiводнай зьвесткi i нiводнай спробы пра што-небудзь даведацца — праз Атлянтыку. З Кембрыджу — ва ўкраiнскае правiнцыйнае мястэчка, у майстэрню, што цеплiцца дровамi, на гарышчы закiнутага дома бяз адрасу i тэлефона, без клязэту i гарачай вады, з адной голай лямпачкай на скручаным шнурку пад стольлю, з палкай каўбасы i бляшанкай распушчальнай кавы, на запэцканым фарбамi нiзенькiм столiку, хоч канапку? о, яшчэ памідорка ёсьць, хоч? Госпадзе, жыве ж хлапец, — як сабака прыблудны, да шостай ранiцы не кладзецца спаць, ­­з-за мальбэрту за аўтамабiлем гэтым сваiм беспрытульным — безгаражным! — праз акно назiраючы, у дваццаць пяць, нават у трыццаць такое яшчэ можна вытрываць: зьвярыная энэргiя вывозiць — але ў сорак! Тым часам у яе кембрыдзкай хаце, раз за разам перамерванай бязмэтнай хадой з кута ў кут i назад (праца, дзеля якой быццам бы й ехала ў Штаты, рассыпалася, як неахайна складзены картачны будыначак), — нешта незразумелае рабiлася з тэлефонам: раз-пораз трывожылi ўначы яе сон капрызныя званкi, зрывалася, хапала слухаўку: “Хэлоў!” — дзесьцi далёка на бязмоўнай лiнii сьвiстаў парывiсты вецер i глуха ракатаў акiян, пару сэкундаў неабжытая, незаселеная прастора пад паўночным паўшар’ем давала ёй вестку пра сябе, быццам насамрэч у ёй “хтось крычаў скрозь ноч яе iмя, як быццам у пакуце”, — i ня мог дакрычацца, з-за чаго нямы сыгнал перарываўся: падводна-зеленаватым зьзяньнем успыхвалi бельмы кропак на слухаўцы i булькатаў у раструбе бяздушны зумэр, — о, у вас абаіх хапiла б моцы павыводзiць з ладу ўсе тэлефонныя лiнii над Атлянтыкай, гэтая шалёная, прагная да жыцьця моц фугасiла зь яго карцiнаў i тваiх вершаў, ты пазнала яе адразу, толькi-толькi апынуўшыся ў ягонай майстэрнi i начапiўшы акуляры з тоўстымi шкельцамi, стала перад палотнамi, i гэтаксама ён мусiў спазнаць тваю, — тваю, якая ў тыя зiмовыя месяцы, так нечакана i напавал зьбiтая са сваёй, нядаўна перад тым адшуканай восi (бо ты была — жанчына, жанчына, хай яму стонаццаць чартоў: павойная расьлiна, якая без вэртыкальнай падпоры, няхай бы нават i прыдуманай, — без канкрэтнага аблiчча жывога каханьня — ападала долу i засыхала, губляючы ўсякую прагу да верхабежнага разгону: кожны верш быў цудоўным байструком ад якога-небудзь князька з зоркай на лбе, зорка звычайна потым згасала, верш — заставаўся), — пакi­нутая без нагляду, гэтая сiла разрывала цябе зь сярэдзiны, люта драпалася ў сьценках тваёй iснасьцi i звальвалася ў роспачнай бясьсiласьцi, — “I раптам захацелася — крычаць. / На лямпу выць i кiпцюрамi драць / Шпалеры — ад усьведамленьня страты/ Бо ўжо дарэмна на цябе чакаць”, — аж пакуль, у адзiн сакавiцкi дзень, не абпалiла ўсё нутро жудасная думка, што ён — памёр, вось проста ўзяў i памёр, “ляпнуўся ў кропачку”, як i хацеў (пры­знаўся ёй у гэтым ледзь не ад самага пачатку — з крывой усьмешкай разганяючы аўто, як самалёт на ўзьлётнай паласе сярод ночы на заморскай шашы, i мокрыя лiхтары ў дробнаiглiстай срэбнай аблямоўцы, i чорны алейны бляск сустрэчных лужын — усё зьлiлося, навальна памчала напярэймы, захоплiваючы дух, сто, сто дваццаць, сто сорак, сто... сто шэсьцьдзесят? — не баішся? не зьяўляецца жаданьне ляпнуцца ў кропачку? — не, не баюся, не было ў мяне сапраўднага страху, ды, папраўдзе, i зараз няма — дзiўна дый незразумела, асабліва ўзяўшы пад увагу ўсё маё, ах растуды тваю так, жыцьцё-катаргу, што нядрэнна пачалося, пры нараджэньнi — клiнiчнай сьмерцю, мама згадвала, што ўжо i цэўка калу зьвiсала з дупкi, і цельца пасiнела: выткнула душанька нос на сьвет i заўпарцiлася — э, не, пусьцiце назад! — а яе, дзякуй, адкачалi, ды хутка так, дык няма чаго плявузгаць, ёсьць рэчы, страшнейшыя за сьмерць, i я iх ведаю, толькi ад таго страху — прывабнага i цёмнага, заварожлiва-прыцягальнага захапленьня ад згубы, якое ёсьць у iм i якое я часам заўважала i ў iншых — няма ўва мне, i кропка, таму ён i глядзеў на мяне з iскрамi непрыхаванага захапленьня ў позiрку, нават калi ўжо ўсё скончылася: “А ты адважная!” — i “кропачка” праскочыла тады паўзь мяне, не спалохаўшы), — але гэтая думка — што ён памёр, што тыя загадкавыя тэлефонныя званкi сапраўды-такi ад яго: з “таго боку”, а значыць, што яе каханьне не зьберагло яго, што яна сама, сама, нарцысычная эгаiстка, гардыняй сваёй дурной, пыхай таннай, нараканьнем пустапарожнiм падпiхнула яго да “кропачкi”, дзе ж, бач, прынцэса знайшлася: ах так? ну што ж, тады я паехала, — вядома ж, Амэрыка — the land of opportunities8, паў-Эўропы, ня нашай доўбанай, а самай сапраўднай, ад Брытанii да Iталii, сюды рвецца, грошы, кар’ера (“Музыка, жанчыны, шампанскае...” — азваўся ён iранiчным рэхам), а ўва Ўкраiне што, Украiна — Хронас, якi хрумае ўласных дзетак з ручкамi i ножкамi, што ж, так i сядзець, аж пакуль жаба цыцкi дасьць, цi то бок дыяспарныя дзядкi, калi клiмакс стукне, прэмiю Антонавiчаў?* — ай ­Бож-жа ж мой, дык чаго яно ўсё на фiг вартае, калi ён памёр, што, што зь iм здарылася?! — гэтая думка была такой нясьцерпнай, што, выскачыўшы на ганак задняга двара, узьняўшы твар да зьменлiвага кембрыдзкага неба, што хутка цьмянее ў наплывах хмарнай гуашы, ухлюпваючы зьлiплымi ад ся­дзеньня й тытуню лёгкiмi ледзь улоўны подых акiяну, яна пачала малiцца — так, як перад тым малiлася толькi двойчы, раз за бацьку, якi далежваў у лякарнi пасьля ўжо непатрэбнай апэрацыi, гадзiнамi курчачыся пад залпамi-мэтастазамi болю (а да наркотыкаў яшчэ не дайшло) — каб Бог хутка прыбраў яго, i ў другi раз, сорамна ўзгадаць, — за незалежнасьць, тады, 24 жнiўня дзевяноста першага году, калi ўсё вырашалi гадзiны, як яно звычайна i здараецца ў жыцьцi людзей i народаў: Госпадзе, прасiла-трымцела, дапамажы — не дзеля нас, бо нягодныя мы, а дзеля ўсiх палеглых нашых, што несьць iм лiку, — i абедзьве малiтвы былi пачутыя, такія малiтвы да адрасата заўсёды даходзяць, а тут яна прасiла: Госпадзе, зрабi так, каб ён быў жывы! — хай бы забыўся пра мяне, хай бы вярнуўся да жонкi, хай бы здраджваў зь першай-лепшай, — ня трэба мне яго за мужа, i нiчога ад яго ня трэба, калi на тое воля Твая, Госпадзе, я буду кахаць iншага i зь iншым нараджаць буду дзяцей, толькi — о Госпадзе, хай ён будзе жывы. I здаровы. I шчасьлiвы. Толькi гэта, Госпадзе. Толькi гэта. Ну, “здаровы i шчасьлiвы” — гэта ты, золатка, вядома, загнула церазь верх, бо сiлком нiкога шчасьлiвым зрабiць i Бог не патрапiць, так што ў апошняй рэдакцыi тваю роспачную тэлеграму мусiлi прыняць бяз гэтых двух словаў — калi б Бог слухаў дурнога паганятага... (А цiкава, як яно там у iх адбываецца — цi нейкi анёл-сакратар адбiрае зямныя пасланьнi пры апараце, вымаючы з плынi шчырыя, цяжкiя i гарачыя i няўмольна спускаючы ў чорную дзiрку бязважкiя масы пустых словаў? — так i зь вершамi бывае: адразу абрыдае, як толькi пачынае валiць пустая парода, — i кiдаеш, недапiсаўшы.) I яшчэ ў адным моманце ты тады схлусiла — у “хай бы забыўся пра мяне”: лепятнула ў паўзабыцьцi, насамрэч цьвёрда ведаючы, што нiколi ён цябе не забудзецца, колькi будзе жыць: сьцiснуўшы недакурак двума пальцамi, шпурнуўшы яго наводдаль, ажно дугою ў паветры блiснуў: “А ты падумала, колькі мне ад цябе адыходзіць? Га?” — быццам празь сiлу стрымлiваючыся, каб не запусьцiць i ёю ўсьлед за недакуркам (“Ты ж улічвай, я чалавек слабы, магу й сякерай па карку”, — прызнаўся быў раз, i табе зараз жа блiснула: вось, вось яно! ня хлусiць, праўду кажа! — i, з умомант уключанай безасабовай прагнай цiкавасьцю, — загулi, застагналi нябачныя драты, шпарка пераганяючы iнфармацыю, — выцiснула-такi тады зь яго, хоць якога задубела-адпорнага на ўсякiя роспыты-лашчаньнi-сюсю-пусю-ну-скажы-мне-лапатаньнi, — скупую, пункцірную гiсторыю пра тое, як калiсьцi даўно, расьпiсваючы вясковую царкву на пару “з адным мудаком, які мяне даставаў”, дайшоў да стану, што ганяўся за гэным зь сякерай у руках — няўжо вакол царквы, падумала ты, чамусьцi ўявiўшы, што гэта мусiла адбывацца ноччу, бо няма нiчога больш жудаснага за начную царкву з адбiтай у цёмных шыбках угары поўняй, — вось з тых часоў i кiдаецца наўцёкi кожны раз, толькi пачуўшы наблiжэньне таго духу, — панятна, гмыкнула ты, цікава, хоць па-сапраўднаму цiкавай была тут i далей поўная адсутнасьць у табе страху, вось стан — i ўжо, нiбы ўсё гэта апавядалася праз бар’ерчык у пакоi спатканьняў у вязьнiцы цi вар’ятнi: даслухаеш — i пой­дзеш, i за табой з гучным скрыгатам засунуцца абабiтыя цынкам дзьверы i пырсьне ўздагон, як прысак пад скуру, сухое клацаньне павернутага ў замку ключа). Колькi мне адыходзiць ад цябе, колькi табе — ад мяне, “Сколько нам так еще идти, протопоп?” — спыталася жонка ў расстрыжанага Авакума, брыдучы зь iм, выгнаньнiкам, па бязьмежнай раўнiне, змучыўшыся бязмэтнасьцю шляху i прысеўшы на купiне, — i пачула ў адказ: “До самыя смерти, попадья”. Усходнi фаталiзм, эге ж — у расейцаў гэта ёсьць, з намi горш, складаней, мы, уласна, нi сёе, нi тое, Эўропа пасьпела заразiць нас мутнай гарачкай iндывiдуальнага iмкненьня, вераю ўва ўласнае “магу!” — аднак падставаў для яго ажыцьцяўленьня, учэпiстых структураў, якiя б тое “магу!” падхоплiвалi i трымалi, мы так і не стварылi, боўтаючыся стагодзьдзямi на дне гiсторыi, — наша ўкраiнскае “магу!” самотнае i таму бясьсiлае. Амэн.

Чаму табе здавалася, што ты зможаш на сваiх плячах выцягнуць яго з той ямы, у якую ён, вiдавочна ж было, так пасьлядоўна ўгразаў? Уласна, западозрыць мусiла ўжо ў першую ноч — калi, яшчэ толькi распранаючыся, ён прыжмурыўся насьцярожана, нiбы прымерваўся: “А ты можаш раней за мяне скончыць?” — засьмяялася, перапоўненая хаджэньнем сiлаў, як бутля маладога вiна: “Я ўсё магу!” Дурнiчка, ужо тады павiнна была б заўважыць, што ён не партнэр — што, закамянелы ўнутры сябе да шматгадовай мерзлаты, проста не разумее, што ён не адзiн, нават i ў каханьнi (“Ох, як ты файна даеш!” — выстагнаў ён у яе — пасьля доўгага няўклюднага тузаньня, пасьля пакутлiвых сутаргаў, пасьля ўсiх адчайных лямантаў — “Ах, нашто ж я квасіў!” i “Ай, бляха, а я так цябе хацеў!”, пасьля правалу ў парухвiлiнны сон — самотны сон, наглуха адсечаны ад яе прысутнасьцi побач: не зварухнуўся, калi напнулася вызвалiцца з абдымкаў, ну й пайшоў на фiг, iмпатэнт няшчасны, зараз устану, апрануся, зраблю кавы, хутка пойдуць аўтобусы, i можна будзе вяртацца ў гатэль, у вокнах майстэрнi незваротна блякла, вадзянела сiнеча, вымалёўвалiся нагрувашчаныя пад сьценамi кутчастыя стосы палотнаў з дрогкага, як пратаплязма, прыцемку, паскудны час, час хворых i саракагадовых, гэта ў такой, пэўна, шэрай каламуцi мардуюцца душы на тым сьвеце, — i вось тады ён зрабiў ёй балюча, сапраўды-такi балюча, куды там згадцы пра страту цноты, painful intercourse9, вось як гэта называецца ў мэдычнай лiтаратуры, якую яна, зашуганая саўковая дурнiца, толькi ў Амэрыцы ўзялася вывучаць, нават да лекара была пайшла, бо грызла гнятлiвае падазрэньне, каб штосьцi там у ёй, чаго добрага, не сапсавалася, прабач, Госпадзе, i вытрашчылася, не даючы веры, калi лекарка пацiснула плячыма: “I don’t see any problems”10 — а тады, вiскнуўшы дзiкiм голасам — дзень пасьля налупцаваная матка ныла, як перад месячнымi, — скалануўшыся, брыкнуўшы нагамi, — “Мне балюча, балюча, балюча, чуеш?” — яна пачула адначасова зь пераможна-грозным покрыкам: “А слабо за мяне замуж выйсьці? А слабо ад мяне дзіцятка нарадзіць? Дурніца ты, дурніца, я ж цябе кахаю!” — як усярэдзiне займаецца i шырыцца яго вiльготны набрынялы жар, ох, гэтая хвiлiна, усё — дзеля яе, пабудзь, ох, пабудзь яшчэ, не ідзi, глыбокi ўздых, ён вынырнуў зь яе з такiм прамытым ад пражытых гадоў, разгладжаным вiльготным унутраным сьвятлом шчасьця тварам, ажно на вачах зьявiлiся сьлёзы мiжвольнай пяшчоты, у тых сьлёзах худы i вастрарысы, натапыраныя вушы i скулы, пасьляваенны вясковы пацанчык — бацька ў лягеры пасьля нямецкага палону, мацi ў калгасе на бураках — стаяў з дубчыкам на выгане, упершыню ўражаны разьлiтым уздоўж далягляду, колькi хопiць вока, барвовым золатам зары ў дымна-шызым шмацьцi хмараў, сьвятло гарэла i зьмянялася, усё гэта было ў яго карцiнах, вызвалiць таго пацанятку з гэтага маўклiвага, з жорсткiмi вуснамi, добра дагледжанага i ахайна паголенага мужчыны — “Ты не нараджала? Твае вусны пахнуць нясьпітым малаком, — вось вазьму і зраблю табе малога, чуеш? сыночка”, — гэта была цалкам самадастатковая творчасьць, у якой твая ўласная фiзычная незадаволенасьць важыла не найбольш, — застаўшыся адна — бо ён, захутаўшыся ў даўгаполае, падобнае да шынэля палiто, адразу падаўся на памыўку — звычка даволi хамская, калi падумаць, але i гэта цябе тады ня ўразiла, — ты вуркатлiва пацягнулася, хрумснуўшы сплеценымi над галавой рукамi, i ўсьвядомiла з хрыплаватай усьмешкай, — ну вось цябе нарэшце i выебалі, сяброўка, вось так, простым тэкстам — выебалi, упершыню ў жыцьцi, бо да таго ўсё болей — дагаджалi, цацкалiся, як зь цёплым цестам, дапытвалiся, якiя словы любiш, а тут проста ўзялi ды й трахнулi па-мужыцку, без цырымонiяў, — i дзiўна, нават гэтая думка не была непрыемнай, i калi ты выцягнула з сумачкi люстэрка, наперад жахнуўшыся таго, што там пабачыш, — на трэцiя суткi няспаньня, пасьля ўсiх выпаленых цыгарак i каньякоў апоўначы, вось дык фэстываль выдаўся! — дый сама ўспыхнула радасным зьдзiўленьнем: на цябе глянуў разлагоджаны, памаладзелы да стану тваёй аўтэнтычнай прыгажосьцi — далiкатны i худзенькi, амаль дзiцячы, з гарэзьлiвымi чорнымi вачанятамi тварык, па якiм ты заўжды сябе ведала, але ў люстэрку ня бачыла ўжо хто ведае колькi: ты вярнулася да сябе, ты была дома, — а ён сядзеў у нагах ложка, палiў i глядзеў, яго неадрыўна зьвернуты да цябе прамянiста-заварожаны твар асьвятляў яшчэ цьмяную майстэрню, — раз-пораз нахiляўся над табою: лёгенька, хаваючы ўсьмешку, пацалаваць выстаўленыя з-пад адкiнутага пледу цыцкi i зноў беражлiва, па-сялянску нясквапна, як сваё дабро, укутаць цябе аж пад шыю, падаць кубак з кавай “глядзі, не расхлюпай”, а ты тут-такi й расхлюпала, трасучыся ў рогаце, “а я цяпер гэты плед на выставу — і падпішу, хто заляпаў” — i, зьнянацку, — “Чаго ты плакала?” — не скажу, не, яшчэ не скажу, скажу пазьней, аж празь месяц, а раз сказаўшы, буду паўтараць ледзь не штохвiлiны: з-за нястачы iншых, ямчэйшых словаў — калi няма такой цыстэрны, каб зьмераць бяздонны калодзеж, застаецца зноў i зноў спускаць i выцягваць тое самае дзiцячае ведзярцо — манатоннасьць паўтору, рыпеньне калаўроту: я кахаю цябе. Я кахаю цябе. Я кахаю цябе).

Вось табе, кабета, — закахалася. Дый яшчэ як — выбухнула ня гледзячы, паляцела на злом галавы, звонячы ў прасторы ведзьміным сьмехам, і боль той не сьцішыўся — а павінен быў, — дык не ж, вырубала ў сабе ўсе засьцерагальныя таблё, што мігцелі чырвонымі лямпачкамі на мяжы перагрэву — нібыта перад аварыяй на АЭС, — і толькі вершы, што адразу ж улучыліся наўзамен і пайшлі суцэльнай нерасчленаванай плыньню, прапускалі недвухсэнсоўныя сыгналы небясьпекі: яны навязьліва мільгалі — пеклам, і сьмерцю, і хваробай, “І жоўтым морам дзён, і шызым морам сноў,/ Люстэркам для напаўжывых нябёсаў, — / Я ўсё яшчэ плыву, а ты пайшоў на дно/ І страшна нам глядзець адно адному ў вочы”: “Значыць, ты ведала? — вызьверыўся ён, апёкшы воўчымі агеньчыкамі вачэй, калі яна — не было ўжо чаго губляць — наважылася што-нішто з тае плыні прачытаць яму ўголас, — ведала, што так будзе? Дык якога ж?..” Э, любы мой, дык у гэтым жа ўся й штука…

Не, мазахісткай не была — была, ёлкі-палкі, нармальнай жанчынай, чыё цела цешылася, даруючы радасьць іншаму, ды што там казаць — класнай бабай была, “девочка сладенькая”, “фантастическая женщина”, “stud woman”, тусуй-тусуй цяпер у памяці, як кнігу водгукаў (выгукаў) — з тых імгненьняў, калі мужчыны ня брэшуць, можа, хоць трошкі раўнавагі сабе гэтым вернеш: была ж! — а вось і не, не вяртаецца, не ратуе — што з таго, што была, што заўжды пры гэтым адчувала, з часам большым, часам меншым цёмным ападкам недавыпітасьці, якой яшчэ магла б быць, — бо ёсьць у жыцьці рэчы, што ад нас не залежаць, бо я такая, як ты са мною, — у мужчын гэта трохі па-іншаму, у жанчын, на жаль, так — і, на жаль, ва ўсім, і хоць бы колькі станікаў папалілі амэрыканскія фэмінсткі, з мастурбацыі — ці то гумовым чэлесам, ці то жывым чалавекам, бо жывым чалавекам гэта таксама ня што іншае, як мастурбацыя, калі без каханьня — не нажывеш ні дзяцей, ні вершаў. І ўсё, і клямка. “Вось твая мяжа”. Як жа той кембрыдзкі верш сканчаўся? Ральля, што прагне бараны,/ Журботна-мокрыя вароны/ І муж, што не абараніў, — / Маёй ён прагнуў абароны. Ага, exactly — ці, калі хто жадае, “вот іменна”. Вось чым яшчэ, дарэчы, паршывая чужая краіна — набіваюцца, нацярушваюцца, як пацяруха за каўнер, лятучыя чужынскія слоўцы й звароты, заляпляюць поры ў мазгах, нахабна лезуць пад рукі, нават калі ты адзін, — і сам не заўважаеш, як пачынаеш размаўляць “хаф-напалову”, то бок паўтараецца тое самае, што дома (дома? схамяніся, кабета, — дзе ён, твой дом?) ну, добра, у Кіеве, ва Ўкраіне — з расейскай: точыцца звонку кроплямі, ссыхаецца-цэмэнтуецца, і мусіш — або рабіць у галаве бясконцы сынхронны пераклад, што гучыць выпакутавана і ненатуральна, — або прыладзіцца, як усе мы, адным голасам браць іншамоўныя (чужамоўныя?) словы ў двукосьсе, класьці на іх такі сабе блюзьнерскі іранічны націск, як на нібыта-цытату (скажам — файны прыклад для студэнтаў, можна падаць заўтра на лекцыі: “Ты што — думаеш, “пабядзіла”?”).

А яшчэ можна было б сказаць — падчас дакладу ў якім-небудзь амэрыканскім унівэрсытэце, або на канфэрэнцыі “трайпл-эй-дабл-эс”11, або ў Кенан Інстыт’ют у Вашынгтоне, або дзе цябе яшчэ там і далей будзе насіць ліхім ветрам, сто, максымум дзьвесьце баксаў ганарару і аплачаная дарога — і шчыры дзякуй, ты не Еўтушэнка і не Тацяна Талстая, каб мець па тысячы за выступ, ды хто ты вабшчэ такая, слыш, ты, задрыпаная Ukranian, дзіця савецкай камунальнай “хрушчобы”, зь якой усё жыцьцё марна імкнешся вырвацца. Папялушка, што ляціць праз акіян, каб панаракаць падчас вячэры ў Шэфілда з парай-тройкай Нобэлеўскіх ляўрэатаў (выпраменьваючыся на ўсе бакі адразу чатырма мовамі) на ідэйную вычарпанасьць сучаснае цывілізацыі, пасьля чаго вяртаецца на сваю кіеўскую кухню плошчай 6 кв. м сварыцца з мамай і прыніжана тлумачыць родным рэдактарам, што “дзе я, там і будзе айчына” — гэта зусім не азначае “ubi bene, ubi patria”, бадай таму, што праз гэтую самую доўбаную patria табе ні ў Шэфілда, ні ў Тыфані, ні на Гаваях, ні ў Флёрыдзе, нідзе і ніколі ня будзе bene, бо Айчына — гэта ня проста зямля, дзе нарадзіўся, сапраўднай айчынай ёсьць зямля, якая будзе цябе забіваць — нават на адлегласьці, як маці забівае дарослае дзіця, утрымліваючы яго пры сабе, калі кожны рух і думка скоўваюцца яе ўсёабдымнай прысутнасьцю — а, што там доўга раскалыхвацца, тэма майго сёньняшняга выступу, лэдзі і джэнтльмэны, — як і пазначана ў праграме, “Палявыя дасьледаваньні ўкраінскага сэксу”, і, перш чым перайсьці да яе, хачу падзякаваць усім вам, прысутным і адсутным, за нічым не апраўданую ўвагу да маёй краіны і маёй сьціплай асобы, — чым-чым, а ўвагай мы дагэтуль разбэшчаныя не былі: папросту здыхалі на фіг нікім не заўважаныя (я тут яшчэ ў досыць прывілеяваным становішчы, бо калі б насьмелілася, плюнула б і высыпала б у рот зараз усю рэшту таблетак зь яскрава-жоўтае пушачкі, дык цела знайшлі б досыць хутка, дзень, відаць, на трэці: Крыс, факультэцкая сакратарка, патэлефануе адразу, як толькі я не зьяўлюся на лекцыю, так што, грэх казаць, нітачка-павуцінка, хай сабе і таненькая-правіслая, каб, за яе таргануўшы, даць сьвету ведаць пра свой чарговы, гэтым разам апошні, ад’езд, у мяне ўсё-такі ёсьць, — і калі б з тым чалавекам нешта сталася там, у пушчы, — хоць я і ня думаю, што зь ім там штосьці станецца, ён ніколі ня зробіць гэтага сам, задужа мае ў сабе злосьці для такой справы, — дык Марк і Роза штодня наведваюць яго), — дык вось, лэдзі і джэнтэльмэны, прашу не сьпяшацца кваліфікаваць разгледжаны выпадак закаханасьці як паталягічны, бо да­кладчык яшчэ не сказаў галоўнага — галоўным жа, лэдзі і джэнтэльмэны, зьяўляецца тое, што ў жыцьці паддосьледнай гэта быў першы ўкраінскі мужчына. Насамрэч — першы.

Першы гатовы — якога ня трэ было вучыць украінскай мове, цягнуць яму на спатканьні, выключна дзеля пашырэньня супольнае ўнутранае прасторы паразуменьня, кніжку за кніжкай з уласнае бібліятэкі (Ліпінскі, блін, Грушэўскі, і пра Горскую ён таксама ня чуў, дый пра Сьвітлічнага, за ім былі зусім іншыя шэсьцьдзясятыя, добра, я табе заўтра прынясу!), а ў часы мілоснага вуркатаньня, між іншым згадаўшы “Не захист мрій — блаженний дім…”*, адразу распачынаць паўгадзінны камэнтар пра жыцьцё й творчасьць аўтара — гэта, ведаеш, быў у трыццатыя гады такі паэт у Заходняй Украіне — і гэтак, хай яго халера, усё жыцьцё! — прафэсійная ўкраінізатарка, нібыта яшчэ па адным органе ім нарошчваеш, калі-небудзь нашая незалежная, або, хутчэй, шчэ-ня-ўмёрлая, калі да таго часу не памрэ, павінна была б увесьці нейкую спэцадзнаку — за колькасьць украінізаваных койкамесцаў, ты б ім падагнала сьпіс табой навернутых! — а гэта быў першы мужчына з твайго сьвету, першы, з кім абменьвалася ня проста словамі, а адразу ўсёй безданьню мігатлівых, глыбінным зьзяньнем падсьвечаных схованак, тымі словамі адстароненых, і таму гаварылася лёгка, як дыхаецца й сьпіцца, і таму размову піла засьмягла высахлымі вуснамі і ўпівалася да няўцямнасьці, о, гэтая ніколі раней ня зьведаная напоўніцу свабода быць сабой, гэтая гульня, нарэшце, у чатыры рукі па ўсёй клявіятуры, натхнёнасьць імправізацыі, колькі іскрыстай сьмехатлівай энэргіі вызваляецца, калі кожная нота — іранічны намёк, адценьне, досьціп, дотык — умэнт рэзануе, падхопленая суразмоўцам, кульбіт у паветры, проста ад надмернае сілы, жартаўлівае каленца — бліжэй можна? і вось ужо — больш двухзначна, больш рызыкоўна, і вось ужо — упрытык і вось ужо, заглушыўшы матор (бо ты села-такі ў тую ягоную машыну — пасьля наведаньня майстэрні, пасьля таго, як на ўласныя вочы ўгле­дзела, хто ён) — неадкладны пераход на іншую мову: вуснамі, языком, рукамі — і ты, адхіляючыся са стогнам: “Паехалі да цябе… У майстэрню…”, мова рэзка скараціла ваш шлях насустрач адно адному: ты ўпэўнілася: свой, ва ўсім — свой, аднае пароды зьвяругі! — і ў ёй жа, у мове, было ўсё, чаго ніколі потым не было між вамі ў ложку.

“Gosh, if he only werеn’t such a damned good painter!”12 — казала ты, се­дзячы ў бары “Ў Крыстафэра” на Портэр-сквэр, ты выпіла нашча два келіхі кабэрнэ-савіньён, і цябе крыху адпусьціла — упершыню за тыя кембрыдзкія месяцы дурманліва лёгкім дзёрзкім уздымам, ой выпіла-выхіліла, сама сябе пахваліла, эх, шкада, няма з кім засьпяваць, — Ліса і Дэйв слухалі, як дзеці калядную казку, забыўшыся хрумстаць чыпсамі, Slavic charm13, вось як гэта ў іх завецца, — ты любіла той бар, глухую пляшкавую зеляніну дэкору, што наводзіла на згадку пра лёмбэрныя столікі, таксама як і нізкае сьвятло, што адсоўвае твары ў прыцемак, мужчынаў, што зьбіліся ля стойкі ды гля­дзяць баскетбольны матч, і гул галасоў, і ноч за далёкімі вокнамі, як густы карычневы вар, у якім плавяцца жоўтыя цукаты ліхтароў, — усё разам, бо толькі так і даецца ўвайсьці ў сьвет чужога: прымаючы ўсё разам, усім сэрцам, і ты гэта ўмела, ты проста стамілася, за ўсе гады бяздомных блуканьняў, любіць сьвет самотай — праходзіць ананімнай і нераспазнанай праз прыцемак аэравакзалаў, рэстаранаў і бараў з цёплымі агнямі, марскіх узьбярэжжаў з шоргатам хваляў, ранішніх гатэляў з кавай у холе “Where are you from? — “Ukraine” — “Where is that?”14 — ты стамілася ня быць у гэтым сьвеце, стамілася валачы дахаты ў зубах прагна выссаныя зь яго згусткі прыгажосьці й радасна лямантаваць: “Сюды, глядзіце!” — але дома, у тваёй беднай замурзанай краіне — краіне ўрадоўцаў у адвіслых штанах і пасыпаных пархамі пінжаках, аплылых пісьменьнікаў, што могуць чытаць толькі на адной мове, дый гэтым асабліва не карыстаюцца, і хуткавокіх, жучкаватых бізнэсоўцаў са звычкамі колішніх камсамольскіх сакратароў — усё яно неяк ні да чога не мацавалася, правісала недастасаванае, хіба толькі да выліву жоўці, злавала сваёй туманнай зашыфраванай у незнаёмых найменьнях і рэаліях недасяжнасьцю, разяватых хатніх самавукаў (чамусьці нязьменна — на куцых, па-жакейску выкручаных нагах: парода гэткая, ці што?), закіслых дзе-небудзь у абласной публічнай бібліятэцы імя Громіна ў час, калі ты мела нахабства (ці, можа, дурное шчасьце, думалася ім?) путацца па Гарвардзкай “Вайдэнэр” ці дзе там яшчэ, — ты стамілася ад непадзеленасьці сваёй любові да сьвету, і ў тым мужчыну — толькі апынуўшыся ў ягонай майстэрні, стаўшы (у акулярах з тоўстымі шкельцамі) перад разгорнутымі тварам, адно за адным, палотнамі, што грувасьціліся ўздоўж сьценаў, зьбіраючы пыл, — ты вокамгненна ўгадала свой адзіны, кругла-давершаны шанец на несамотнасьць гэтае любові — якраз таму, што ён быў such a damned good painter15, але ўжо гэта Лісе з Дэйвам немагчыма было патлумачыць, ты й не намагалася, Ліса ўражана ўсьміхалася сваім несапраўдна-яскравым, падобным да ўзбуджанага каралавага малюска ротам і вочы яе вільготна блішчалі: “What a story!”16 (О, так, страшэнна рамантычная love story — з пажарамі й аўтакатастрофамі (бо тую прыславутую машыну ён аднае начы раскалаціў, казаў, на шматкі), з таям­нічым зьнікненьнем пратаганіста й ад’ездам гераіні за акіян, з гурбай вершаў і карцінаў, а галоўнае — з тым неперадавальным скразным прадчуваньнем, што ўсё магчыма: той мужчына гуляў бяз правілаў, дакладней, гуляў паводле ўласных, як сапраўдны кантаўскі геній, у ягоным сілавым полі прабуксоўвала любая прадбачальная лёгіка падзеяў, так што быў ён сам сабе the land of opportunities17 і што б там, сярод тых opportunities, ні было перадвызначана — сьмерць у чарговай аўтакатастрофе (не, Госпадзе, толькі ня гэта!) або трыюмфалны паход па музэях сьвету, — напляваць, усё адно, абы толькі вылезьці, вытаргнуцца з каляіны — з тае адвечнае ўкраінскае прысуджанасьці да небыцьця.

Пераклаў з украінскай Андрэй Скурко паводле:

Оксана Забужко. Польовi дослiдження з украпнського сексу. — Кипв: Згода, 1996.


Новые статьи на library.by:
БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА:
Комментируем публикацию: Палявыя дасьледаваньні ўкраінскага сэксу. Урывак з раману


Искать похожие?

LIBRARY.BY+ЛибмонстрЯндексGoogle
подняться наверх ↑

ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!

подняться наверх ↑

ОБРАТНО В РУБРИКУ?

БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА НА LIBRARY.BY

Уважаемый читатель! Подписывайтесь на LIBRARY.BY в VKновости, VKтрансляция и Одноклассниках, чтобы быстро узнавать о событиях онлайн библиотеки.