БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА (последнее)
Мёртвая цішыня
Белорусская проза. Классические и современные произведения белорусских авторов. Книги, рассказы, воспоминания и пр.
АВТОР: Андрэй Садамора
ИСТОЧНИК: ЖУРНАЛ "ARCHE" №5 2001 ГОД
Андрэй Садамора (нар. 1937) — выдатны ўкраінскі перакладчык, аўтар перакладаў на ўкраінскую Арыстафана, Гарацыя, Авідыя, Катула ды інш. клясыкаў. Празаік.
Сярод ночы я раптам прачнуўся. Нешта выхапіла мяне са сну, і я ня мог сьцяміць, што менавіта. Цераз шыбы лілося сьвятло азоранага месяцам неба, і аконная рама падавалася крыжам, што распасьцёрся па пакоі наўскос, пераламіўшыся на сьцяне. Месяца ў пакоі ўжо не было, але густа асьветленая верхняя шыбіна падказвала, што ён толькі што заглядаў.
Сьвятло, аднак, ішло ня столькі з азоранага неба, колькі ад будынку насупраць акна; шэры зрэз бакавой сьцяны, удзень зацямняючы пакой, цяпер яго асьвятляў: ён быў нібыта велізарным тэлеэкранам, што фасфарызаваў — выдаваў інтэнсіўнае зеленавата-блакітнае сьвятло.
У гэтым зьзяньні ўсё выглядала нерэальным. Рэчы страчвалі свае колеры, нават цені — самі ставаліся імі. Рэальнаю была адно аконная рама — аднарамны, быццам бы вугалем накрэсьлены, строгіх прапорцыяў крыж.
І тут я згадаў. Насамперш — месяц. Тады, перад тым, як я заснуў, ён стаяў у акне. Яго поўнае кола нібы спынілася — зіхоткім німбам наўкола цёмнай крыжавіны. За месяцам — голас. Ужо ня словы, а менавіта сам голас. Апошняе, што пакідае чалавека: стан яго душы, сама душа, подых — мерны, прыглушаны стогн.
Я сачыў няўгледны воку рух месяца. Неўпрыкмет пакінуўшы крыжавіну, ён завіс над плячыма. Ледзь кранаючыся яе лініі, сьлізнуў па цёмным абадку — да краю акна. На высокім шляху, здалося мне, яму спадарожнічаў нізкі голас — стогн за стогнам цераз ідэальна роўныя адцінкі часу. Голас ставаўся ўсё ніжэйшым, усё больш прыглушаным, і мне таксама здалося, што яго хопіць адно на лінію пляча, куды толькі што ва ўсім сваім бляску ступіў месяц.
Я ўжо быў прызвычаіўся да гэтага мернага стогну, бо трываў ён без перапынку колькі дзён, колькі начэй. Стагнала дарэшты ўжо ссохлая, хворая на рак старэнькая гаспадыня, полька; у яе я здымаў памяшканьне — пакой за сьцяною. А паколькі два гэтыя памяшканьні злучалі цяпер ужо забітыя дзьверы, якіх ніхто не адчыняў, дык я выразна чуў і кожны стогн, і кожнае слова. Словаў, што праўда, было няшмат: сужанец нядужай — худзенькі, прыгорблены чалавечак — быў глухі на абодва вухі. Удзень яны маглі сяк-так паразумецца: хворай яшчэ ўдавалася прабіцца да сьвядомасьці мужа нейкім словам — прамаўляючы ў вуха. Найчасьцей перапытвалася, ці вада, якую ён падае ёй, gotowana...
Удзень прыходзілі й наведнікі — старэнькія панюсі. Збольшага маўчалі, і толькі часам было чуваць з-за дзьвярэй: “Niech pani pomyњli o Jezusie, o Jego Matce... Ofiaruj, pani, swe cierpienia Temu, ktуry za nas tyle na Кrzyїu przecierpiaі... Tej, ktуra za Nim tyle іez przelaіa... Wtedy te cierpienia stan№ siк dla pani sіodycz№...”
Горш было начамі. Хворая нагадвала мужу пра сябе хіба што торганьнем матуза: адзін яго канец трымала сама, другі быў прывязаны да рукі яе мужа: ён спаў на ложку пры сьцяне насупраць. Але той, каб мо трохі паспаць, часам вызваляўся ад матуза — прывязваў яго да ножкі свайго ложка. Тады й занураўся — і ў сон, і ў сваю глухату.
Вось жа, толькі я гэтае месяцовае ночы чуў, як бесьперапынна й мерна, нібыта ў той мернасьці было нешта ратаўнічае для яе, усё больш глуха й слаба стагнала хворая. Я ўжо хацеў быў ёй нечым дапамагчы, але ж нагадаў сабе, што гаспадар на ноч зашчапае дзьверы. Прыслухоўваючыся да манатоннага стогну, сочачы месяц, што выкаціўся за крыжавіну, я, нарэшце, і сам занурыўся ў глыбокі сон. Я прабыў у ім роўна той адцінак месяцавага шляху, што ад сярэдзіны крыжавіны да верхняга аконнага зрэзу.
Зрэшты, наўрад ці тут пасуе слова “прабыў”, як і любое іншае: час, покуль я спаў, ужо не існаваў для мяне. Напэўна, менавіта таму ў першыя хвіліны абуджэньня я ня мог вярнуцца ў часавую канву, знайсьці ў ёй сваё месца — самога сябе. Так бывае пасьля кароткага, але вельмі моцнага сну — “брата сьмерці”, як назваў яго невідушчы Пясьняр. Патрэбная нейкая дэталь, каб зноўку аднавілася жыцьцёвае павуціньне — тысячы нітак, што зьвязваюць нас з навакольным сьветам, з процьмаю рэчаў, каб вярнулася тое, што мы называем “цямленьнем”, “сьвядомасьцю”...
Мяне абудзіла тое, што й усыпіла: паяднаны з рухам месяца стогн. Усыпіла — яго прысутнасьць. Абудзіла — адсутнасьць. Я ведаў, што яна азначае. Ведаў — але не наважваўся нават зварухнуцца. Ня толькі баяўся, але й дакараў сябе, чамусь думаў, што менавіта тады, калі я спаў, на тым адцінку месяцавага шляху, што адмераны плячом крыжа, — што менавіта тады хворая торгала за матуз, які быў прывязаны да гаспадарскага ложка, і нікога ў тую хвіліну ня здарылася побач...
У тым пакоі, папразь дзьверы, здалося мне, сустрэліся дзьве цішыні: чалавека, які сьпіць, каб прачнуцца, і таго — які ўжо не прачнецца. Адзін сон — які трывае. Другі — які ўжо не трывае, які ўжо па-за жыцьцёвым часам, — вечны сон. Стан, для якога ня маюць ніякага сэнсу словы “калі”, “дзе”: якімі б ні былі могілкі — для тых, каго туды прынесьлі, яны пад покрывам толькі двух словаў: “ні-дзе” й “ні-колі”.
Але тады я не разважаў — я марудзіў. Насуперак здароваму сэнсу, я спрабаваў пераканаць сябе, што, магчыма, хворая задрамала, што празь якую хвіліну яна зноўку пачне стагнаць. Дапускаючы неверагоднае, ня ў змозе варухнуцца, я ўвадначас быў упэўнены, што вось-вось пачую пасьпешлівае шорганьне гаспадара па калідоры — да майго пакою. Я ведаў, што будзе азначаць гэтае шлёпаньне. Так яно й сталася...
Я не захапіў акуляраў, і таму твар нябожчыцы падаўся мне здалёк бледнаю плямай (месяц у гэтым пакоі ўжо пачаў хавацца), а на той пляме, цёмным авалам, — стогн. Цяпер ужо — бязгучны. Аднак і яго трэ было ўтаймаваць — падвязаць нябожчыцы падбародак. У мяне трымцелі рукі — упершыню я так блізка сутыкнуўся са сьмерцю, — і калі завязваў на макаўцы вузельчык, дык заўважыў у ім колькі выдзертых сівых валаскоў — і праз гэтае ўсхваляваўся яшчэ больш, ажно схаладзела ўнутры: я быў перакананы, што зрабіў нябожчыцы балюча...
Ледзь толькі пачую: “мёртвая цішыня” — бачу цёмны крыж, што трымае на плячы месяцавую поўню; чую — неаддзельны ад яе мерны, глухі стогн. Дакараю сябе гэтым прагалам у часе: ад скрыжаваньня — да канца пляча...
Пераклаў з украінскай Андрэй Хадановіч
паводле аўтарскага рукапісу
ИСТОЧНИК: ЖУРНАЛ "ARCHE" №5 2001 ГОД
Андрэй Садамора (нар. 1937) — выдатны ўкраінскі перакладчык, аўтар перакладаў на ўкраінскую Арыстафана, Гарацыя, Авідыя, Катула ды інш. клясыкаў. Празаік.
Сярод ночы я раптам прачнуўся. Нешта выхапіла мяне са сну, і я ня мог сьцяміць, што менавіта. Цераз шыбы лілося сьвятло азоранага месяцам неба, і аконная рама падавалася крыжам, што распасьцёрся па пакоі наўскос, пераламіўшыся на сьцяне. Месяца ў пакоі ўжо не было, але густа асьветленая верхняя шыбіна падказвала, што ён толькі што заглядаў.
Сьвятло, аднак, ішло ня столькі з азоранага неба, колькі ад будынку насупраць акна; шэры зрэз бакавой сьцяны, удзень зацямняючы пакой, цяпер яго асьвятляў: ён быў нібыта велізарным тэлеэкранам, што фасфарызаваў — выдаваў інтэнсіўнае зеленавата-блакітнае сьвятло.
У гэтым зьзяньні ўсё выглядала нерэальным. Рэчы страчвалі свае колеры, нават цені — самі ставаліся імі. Рэальнаю была адно аконная рама — аднарамны, быццам бы вугалем накрэсьлены, строгіх прапорцыяў крыж.
І тут я згадаў. Насамперш — месяц. Тады, перад тым, як я заснуў, ён стаяў у акне. Яго поўнае кола нібы спынілася — зіхоткім німбам наўкола цёмнай крыжавіны. За месяцам — голас. Ужо ня словы, а менавіта сам голас. Апошняе, што пакідае чалавека: стан яго душы, сама душа, подых — мерны, прыглушаны стогн.
Я сачыў няўгледны воку рух месяца. Неўпрыкмет пакінуўшы крыжавіну, ён завіс над плячыма. Ледзь кранаючыся яе лініі, сьлізнуў па цёмным абадку — да краю акна. На высокім шляху, здалося мне, яму спадарожнічаў нізкі голас — стогн за стогнам цераз ідэальна роўныя адцінкі часу. Голас ставаўся ўсё ніжэйшым, усё больш прыглушаным, і мне таксама здалося, што яго хопіць адно на лінію пляча, куды толькі што ва ўсім сваім бляску ступіў месяц.
Я ўжо быў прызвычаіўся да гэтага мернага стогну, бо трываў ён без перапынку колькі дзён, колькі начэй. Стагнала дарэшты ўжо ссохлая, хворая на рак старэнькая гаспадыня, полька; у яе я здымаў памяшканьне — пакой за сьцяною. А паколькі два гэтыя памяшканьні злучалі цяпер ужо забітыя дзьверы, якіх ніхто не адчыняў, дык я выразна чуў і кожны стогн, і кожнае слова. Словаў, што праўда, было няшмат: сужанец нядужай — худзенькі, прыгорблены чалавечак — быў глухі на абодва вухі. Удзень яны маглі сяк-так паразумецца: хворай яшчэ ўдавалася прабіцца да сьвядомасьці мужа нейкім словам — прамаўляючы ў вуха. Найчасьцей перапытвалася, ці вада, якую ён падае ёй, gotowana...
Удзень прыходзілі й наведнікі — старэнькія панюсі. Збольшага маўчалі, і толькі часам было чуваць з-за дзьвярэй: “Niech pani pomyњli o Jezusie, o Jego Matce... Ofiaruj, pani, swe cierpienia Temu, ktуry za nas tyle na Кrzyїu przecierpiaі... Tej, ktуra za Nim tyle іez przelaіa... Wtedy te cierpienia stan№ siк dla pani sіodycz№...”
Горш было начамі. Хворая нагадвала мужу пра сябе хіба што торганьнем матуза: адзін яго канец трымала сама, другі быў прывязаны да рукі яе мужа: ён спаў на ложку пры сьцяне насупраць. Але той, каб мо трохі паспаць, часам вызваляўся ад матуза — прывязваў яго да ножкі свайго ложка. Тады й занураўся — і ў сон, і ў сваю глухату.
Вось жа, толькі я гэтае месяцовае ночы чуў, як бесьперапынна й мерна, нібыта ў той мернасьці было нешта ратаўнічае для яе, усё больш глуха й слаба стагнала хворая. Я ўжо хацеў быў ёй нечым дапамагчы, але ж нагадаў сабе, што гаспадар на ноч зашчапае дзьверы. Прыслухоўваючыся да манатоннага стогну, сочачы месяц, што выкаціўся за крыжавіну, я, нарэшце, і сам занурыўся ў глыбокі сон. Я прабыў у ім роўна той адцінак месяцавага шляху, што ад сярэдзіны крыжавіны да верхняга аконнага зрэзу.
Зрэшты, наўрад ці тут пасуе слова “прабыў”, як і любое іншае: час, покуль я спаў, ужо не існаваў для мяне. Напэўна, менавіта таму ў першыя хвіліны абуджэньня я ня мог вярнуцца ў часавую канву, знайсьці ў ёй сваё месца — самога сябе. Так бывае пасьля кароткага, але вельмі моцнага сну — “брата сьмерці”, як назваў яго невідушчы Пясьняр. Патрэбная нейкая дэталь, каб зноўку аднавілася жыцьцёвае павуціньне — тысячы нітак, што зьвязваюць нас з навакольным сьветам, з процьмаю рэчаў, каб вярнулася тое, што мы называем “цямленьнем”, “сьвядомасьцю”...
Мяне абудзіла тое, што й усыпіла: паяднаны з рухам месяца стогн. Усыпіла — яго прысутнасьць. Абудзіла — адсутнасьць. Я ведаў, што яна азначае. Ведаў — але не наважваўся нават зварухнуцца. Ня толькі баяўся, але й дакараў сябе, чамусь думаў, што менавіта тады, калі я спаў, на тым адцінку месяцавага шляху, што адмераны плячом крыжа, — што менавіта тады хворая торгала за матуз, які быў прывязаны да гаспадарскага ложка, і нікога ў тую хвіліну ня здарылася побач...
У тым пакоі, папразь дзьверы, здалося мне, сустрэліся дзьве цішыні: чалавека, які сьпіць, каб прачнуцца, і таго — які ўжо не прачнецца. Адзін сон — які трывае. Другі — які ўжо не трывае, які ўжо па-за жыцьцёвым часам, — вечны сон. Стан, для якога ня маюць ніякага сэнсу словы “калі”, “дзе”: якімі б ні былі могілкі — для тых, каго туды прынесьлі, яны пад покрывам толькі двух словаў: “ні-дзе” й “ні-колі”.
Але тады я не разважаў — я марудзіў. Насуперак здароваму сэнсу, я спрабаваў пераканаць сябе, што, магчыма, хворая задрамала, што празь якую хвіліну яна зноўку пачне стагнаць. Дапускаючы неверагоднае, ня ў змозе варухнуцца, я ўвадначас быў упэўнены, што вось-вось пачую пасьпешлівае шорганьне гаспадара па калідоры — да майго пакою. Я ведаў, што будзе азначаць гэтае шлёпаньне. Так яно й сталася...
Я не захапіў акуляраў, і таму твар нябожчыцы падаўся мне здалёк бледнаю плямай (месяц у гэтым пакоі ўжо пачаў хавацца), а на той пляме, цёмным авалам, — стогн. Цяпер ужо — бязгучны. Аднак і яго трэ было ўтаймаваць — падвязаць нябожчыцы падбародак. У мяне трымцелі рукі — упершыню я так блізка сутыкнуўся са сьмерцю, — і калі завязваў на макаўцы вузельчык, дык заўважыў у ім колькі выдзертых сівых валаскоў — і праз гэтае ўсхваляваўся яшчэ больш, ажно схаладзела ўнутры: я быў перакананы, што зрабіў нябожчыцы балюча...
Ледзь толькі пачую: “мёртвая цішыня” — бачу цёмны крыж, што трымае на плячы месяцавую поўню; чую — неаддзельны ад яе мерны, глухі стогн. Дакараю сябе гэтым прагалам у часе: ад скрыжаваньня — да канца пляча...
Пераклаў з украінскай Андрэй Хадановіч
паводле аўтарскага рукапісу
Опубликовано 27 сентября 2004 года
Новые статьи на library.by:
БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА:
Комментируем публикацию: Мёртвая цішыня
подняться наверх ↑
ССЫЛКИ ДЛЯ СПИСКА ЛИТЕРАТУРЫ
Стандарт используется в белорусских учебных заведениях различного типа.
Для образовательных и научно-исследовательских учреждений РФ
Прямой URL на данную страницу для блога или сайта
Полностью готовые для научного цитирования ссылки. Вставьте их в статью, исследование, реферат, курсой или дипломный проект, чтобы сослаться на данную публикацию №1096277721 в базе LIBRARY.BY.
подняться наверх ↑
ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!
подняться наверх ↑
ОБРАТНО В РУБРИКУ?
Уважаемый читатель! Подписывайтесь на LIBRARY.BY в VKновости, VKтрансляция и Одноклассниках, чтобы быстро узнавать о событиях онлайн библиотеки.
Добавить статью
Обнародовать свои произведения
Редактировать работы
Для действующих авторов
Зарегистрироваться
Доступ к модулю публикаций