БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА (последнее)
Выйсці са штольні
Белорусская проза. Классические и современные произведения белорусских авторов. Книги, рассказы, воспоминания и пр.
АВТОР: Леанід Галубовіч
ИСТОЧНИК: ЖУРНАЛ "ARCHE" №6 2001 ГОД
“Грэць камень,
Каб потым
Сагрэцца ля каменя?”
(“Паэзія”. В.Слінко)
Апошнім часам даводзіцца шмат чытаць і проста перагортваць дзесяткі новых паэтычных зборнікаў, якія цяпер раз-пораз выскокваюць з розных выдавецтваў, як першыя восеньскія апенькі з утравелых пнёў... Зазвычай іх прыносяць самі аўтары з разлікам, што ты, прыняўшы падарунак, раптам аддзячыш ім водгукам ці рэцэнзіяй на тую кніжачку... Аднак гэта здараецца вельмі рэдка з той прычыны, што тыя зборнікі вершаў не выклікаюць у тваёй душы аніякага творчага ці хоць бы таварыскага водгуку. Як любіць жартаваць адзін мой літаратурны знаёмец, уся каштоўнасць гэтых кніжачак аплачваецца самімі аўтарамі...
Я ж люблю чытаць тое, што прыносіць не толькі эстэтычнае задавальненне, але і змушае да глыбокага роздуму, а то і ўвогуле вучыць нечаму новаму, адкрываючы перад тваім досведам тое, да чаго ты сам з тых ці іншых прычынаў не змог “дакапацца”... ды шчымліва й хвалююча будзіць у памяці даўно забытае й ціха прыспанае...
Нешта падобнае здарылася ў мяне з паэтычным зборнікам Віктара Слінко “Штольні вясны”. Аўтар гэты як для паэта -- не малады, а як для сучасніка-грамадзяніна -- то ў самым зеніце сталасці. Аднак яму не хапае веры і ўпэўненасці ў сваёй паэтычнай сіле... І, мажліва, гэта не горшая адзнака творцы. Бо, да прыкладу, у адрозненне ад папярэдняй сяброўскай іроніі наконт самакаштоўнасці звершаваных кніжачак, у Слінко сваё ўласнае разуменне і стаўленне да жыццёвых і чалавечых вартасцяў, таму што
“тое, за што заплочана, губляе сваю цану”, --
афарыстычна кажа ён свайму чытачу, і гэтаму верыш, не зважаючы на маладосць аўтара.
Яшчэ раней ад людзей, якія блізка ведаюць Віктара Слінко, я дачуўся, што ў юнацтве ён захапляўся вершамі і жыццёвай планідай трагічнага расійскамоўнага паэта Ігара Паглазава, таленавітага трынаццацігадовага менскага васьмікласніка, што ў 1980 годзе самохаць сышоў з яшчэ толькі распачатага жыцця...
Ці не шчымліва-роспачныя радкі таго паэта-юнака часта перачытваў сам сабе такі ўражлівы і прымхлівы да ўсіх праяваў свайго лёсу Віктар Слінко?
Мне не простит Господь
Моих святых грехов.
Его я проклял плоть,
Его я пролил кровь.
Я не боюсь Тебя.
Услышь мой глас земной.
Я вышел из огня,
Чтоб умереть с тобой!
Параўнайце гэтыя радкі з загалоўнымі (эпіграфнымі) радкамі да першага зборніка вершаў Віктара Слінко “Апошні снег”:
Узнёслы -- шукаю прыгажосць,
прыгнечаны -- вострае лязо.
Усё патрабуе выйсця
натхненне і самота,
словы і кроў...
Новы ж зборнік паэта “Штольні вясны” пачынаецца вершам “Дэмасфен”, філасофская аснова якога падсвядома праектуецца на ўсю змястоўную пространь кнігі.
я не ўмеў гаварыць над плячамі падвешваў
мячы
каб валодаць сабою; выходзіў да мора казаць
свае словы і ў доўгай прамове сябе пакідаць
прывітаннем аблокам і птушкам якія былі
толькі сведкі маўчання майго
У жыццяпісе Дэмасфена незраўнаны Плутарх, аспрэчваючы Эўрыпіда, які нібыта сказаў, што “для поўнага шчасця чалавеку найперш неабходна мець бацькаўшчынай места знакамітае і слаўнае”, піша, што “ўсё ж калі нашы помыслы і ўчынкі не зусім бездакорныя, то вінаваціць за гэта па справядлівасці трэба саміх сябе, а не сціплыя памеры сваёй бацькаўшчыны”, не прамінуўшы, аднак, бессаромна зазначыць напрыканцы, што асабіста ён жыве “ў невялікім гарадку і, каб не зрабіць яго яшчэ меншым, збіраецца ў ім жыць і надалей”...
Спадзяюся, што гэтая цытацыя цікавая для большасці чытачоў, таму працягну далей Плутархавы домыслы наконт аракула Дэмасфена, які, будучы слабасільным ад прыроды і не маючы задаткаў трыбуна, усё ж сілай сваёй волі дамогся пастаўленай мэты, -- менавіта адсюль, як мне падаецца, “скрадзеная” і таемна прыхаваная сама сарцавіна ідэі гэтай паэтычнай кніжкі сучаснага аўтара.
Не на пустой глебе “вырастаюць” такія радкі:
Вакол Цябе аблога... Невядомасць.
Пазнай мяне па тым, як гавару.
Дык вось Плутарх, які, кажучы пра іншых, тым самым гаворыць і пра сябе, са шкадаваннем распавядаючы пра тое, як позна ён вывучыў мову рымлянаў і толькі на схіле гадоў пачаў чытаць рымскія кніжкі, піша наступнае: “І -- дзіўная рэч, але гэта праўда -- са мною здарылася вось што: не так са слоў даведваўся я пра змест, як, наадварот, са зместу, пра які так ці інакш я ўжо меў пэўнае ўяўленне, прыадкрываў значэнне саміх слоў. Вядома, у поўнай меры адчуць прыгажосць рымскага складу, яго сцісласць, мноства метафар і стройнасць -- адным словам, усё, чым упрыгожваецца мова, -- мне здаецца справай цікавай і не пазбаўленай прыемнасці, але яна патрабуе нялёгкай працы і ўпартых заняткаў і па сіле толькі тым, у каго больш вольнага часу і чый узрост яшчэ не з’яўляецца перашкодай для такога роду заняткаў”.
Віктар Слінко разумее кошт людскога слова і цану чалавечага жыцця і таму ў сваіх паэтычных інтэрпрэтацыях, у “адцягнутых у часовай прасторы” праекцыях на беларускую моўную сітуацыю не можа не сумнявацца ў некаторых вартасцях цывілізаванага свету, у тым ліку і ў тых, якія зыходзяць не ад чалавека нават, а ад самога Слова. Абсалютна адмежаваўшыся ад палітычных праяваў жыцця, ён -- хоча таго ці не -- пераносіць грамадскую сітуацыю ў свой унутраны свет і міжвольна сам робіцца “палітыкам” свайго, адстароненага ад шырокіх слаёў грамадства суверэннага жыцця, бо
залатыя там кажуцца
словы
...але раптам усё гэта -- ловы?
Калі спакойна паставіцца да сітуацыі “чалавека ў самім сабе” і паразважаць над тым, што “быццё вызначае свядомасць”, а не наадварот, то
Куды прывядзе мяне дым,
Акрамя папялішча?
Не стой на скрыжаванні: гэта месца,
Дзе ты належыш усім.
Аднак, прызнаюся, гэта ўжо мае ўласныя домыслы, наўзбоч аўтарскіх тэкстаў і ўсёй паэзіі агулам, напісанай на палях бясконцых сацрэалістычных палотнаў айчыннай прозы...
Ізноў Плутарх: “Арыстон Хіёскі прыгадвае словы Тэафраста пра некаторых аратараў. На пытанне, які, на яго думку, Дэмасфен як аратар, ён адказаў: “Варты свайго места”, а Дэмад -- “Пераўзыходзіць сваё места”.
Я не хачу прысутнічаць пры тым,
Як будуць праклінаць, а можа, славіць
Паэта, спевака ці валацугу,
Як быццам песні выкупляюць смерцю --
напісаў Віктар Слінко, і мы цяпер паспрабуем вярнуцца да самага пачатку і перайсці канкрэтна да яго сціплай асобы. Іранічна заўважу, што вышэй успомненым мыслярам хапіла аднаслоўных імёнаў, каб увайсці ў сусветную гісторыю, а нашым сучаснікам не заўжды дастаткова і двух, а то яшчэ й бацькоўскага імя наўздагон, каб сцвердзіць сябе ў сучаснай літаратуры...
Усведамляючы свае чалавечыя слабасці, наш паэт спрабуе “адплыць” ад надзённага да метафарычнай, яшчэ помнай па “Дэмасфене” “ненагляднай радасці”: любіць альбо жыць для людзей... Бо там -- своеасаблівы свет, дзе на дапамогу твайму бяссіллю могуць прыйсці такія блізкія вобразы твайго далёкага маленства, як дзяды і бацькі, сябры і суседзі і нават помныя салодкімі тагачаснымі пахамі хата, двор і сцежка ў траве -- з двара...
І адцягнецца час вяртання
Да мясцін, дзе прагляне дарога.
...І цябе там ужо не пазнае
Незагоены брук
Учарашні.
Развагі над рэчамі, з’явамі, дзеямі і людзьмі, якія засталіся за смугой гадоў і сёння паўстаюць толькі настальгічнымі згадкамі, зводзяцца паэтам да своеасаблівай часовай панацэі ад свайго душэўнага болю. Нават гуляючы ў парку са сваім немаўлём, можна схавацца за ягоны век і ўжо адтуль чыстымі і бязгрэшнымі вачыма дзіцяці вызірнуць з-пад павек у свой сталы сённяшні свет... Але
...немагчыма вярнуцца адтуль, дзе ніколі
не быў
Целам сваім. І таму прыкаваны ланцуг.
Аўтар, магчыма, і вярнуўся б адтуль, ды яго “трымае матчына ўлонне”... Каханне й любоў, што ўлагоджваюць і задавольваюць нашу душу й плоць, бянтэжаць і прысаромліваюць ягоны дух. Кожны свой зямны плоцкі і цялесны грэх паэт хоча не толькі апраўдаць, але і ўзвысіць...
Дзе, на якіх скрыжалях
Напісаць імёны кахання,
Каб блізарукае неба
Іх прачытала?
Малады паэт ужо не можа задаволіцца, як, скажам, вопытны і майстравіты Рыгор Барадулін, простай чалавечай зямной радасцю на дваіх:
Табе найлепшыя радкі
Яшчэ я напішу.
Яшчэ я іх кармлю з рукі
І не ўзлятаць прашу.
Падобныя “комплексы” “даганяюць” Віктара Слінко і ў таварыскіх, творчых і прафесійных узаемаадносінах з блізкімі людзьмі. Стасункі з імі не дадаюць нашаму аўтару ўпэўненасці ў сваіх сілах. Ён -- максімаліст і не можа дазволіць сабе прыняць версіфікатарства за Паэзію. І таму зайздросціць нават свайму самаму блізкаму сябру, калі таго спасцігае сапраўдная ўдача.
Ты помніш, як падалі зоркі?
Нехта страсаў іх з нябачнага дрэва.
А ты даў патрымаць мне сваю:
Яна ўпала ў тваю далонь, а значыць --
Абрала цябе...
Адным словам, псіхалагічна жыццё ў гэтым свеце даецца нашаму паэту вельмі няпроста... І ці не таму хаваецца ён ад яго негатыўных праяваў за чыстым аркушам паперы, нібы за тэатральнай заслонай.
У глухаце так добра гаварыць
З самім сабой у перспектыве смерці.
Матывы глыбокага песімізму, прастрацыі і смерці ў сучаснай беларускай паэзіі хоць і не новыя, але менавіта ў паэзіі Віктара Слінко яны адметна-заўважныя, бо асабіста перажытыя і пераасэнсаваныя.
А за вакном нябожчыцаю ў белым
Мая зіма. Навокал пацямнела.
Як дыхаецца цяжка пахаваным!
Безумоўна, у наш час, калі моладзь “адрываецца” і “адцягваецца”, а хмарачосы бурацца, немагчыма выказваць уласны боль і звяртаць увагу грамадства на свае асабістыя праблемы ранейшымі спосабамі. Прасцей “закрыцца” ў сваім абмежаваным свеце і ратаваць уласную душу ў дыялогу са Словам, не задавольваючыся сваім зямным жыццём, але маючы патаемны спадзеў на яшчэ не пражытае ім, хоць унутрана ўжо і перажытае, магчымае пасмяротнае жыццё... У Слінко гэта так:
І тое, што я маю, падзяліць
Я не магу ні з кім, ніколі. Гэта
Ёсць перспектыва.
Яшчэ ад першай кніжкі паэта цягнецца гэты меланхалічны шлейф “апошняга снегу”, “апошняга слова” ажно да сённяшніх “апошніх” дзён, у якіх таксама нібыта “ў пустых калідорах жыве прадчуванне фіналу”...
Я свой апошні верш не пакажу нікому.
Я свой апошні верш не прачытаю сам.
Аднак падобны вобраз жыцця і пісання небяспечны для кожнага аўтара; як казаў Вяземскі адносна згаданай тэматыкі ў Жукоўскага, “Жукоўскі больш за іншых павінен сцерагчыся аднастайнасці: ён вельмі ж лёгка звыкае. Быў час, што ён натрапіў на думку пра смерць і кожны свой верш завяршаў жалобаю. Прадчуванне смерці ўражвае, калі вырываецца; але калі мы бачым, што чалавек кожны дзень чакае смерці, а ўсё-ткі жыве, то прадчуванні яго, у рэшце рэшт, робяцца смешнымі”... Гэтае цытаванне маё не параўнальнае, а ўсяго толькі паралельнае, і ўвогуле як бы наўзбоч тэкстаў і зямнога лёсу нашага паэта. А лёс гэты там, дзе ён не адпавядае аўтарскаму ўяўленню пра яго, паэт намагаецца “ўласнаручна” зблізіць са сваімі тэкстамі ажно да патаемнага спавядання, а часам і самую паэзію намагаецца паставіць на месца ўласнага лёсу, зрабіць яе такім чынам лёсавызначальнай альбо хоць адпаведнай свайму жыццёваму выраку...
Што дзяліла нас, да канца так і
не раздзяліўшы?
Што яднала ў адно, да канца ўсё ж
не аб’яднаўшы?
Але ўжо ў гэтай цытаце адчуваецца, няхай яшчэ й незавершаны (няпэўны і няўпэўнены), філасофскі пошук новых шляхоў і поглядаў на гэты наш нялюбы свет. І яшчэ -- адчуваецца “рука настаўніка”.
Некаторыя раннія тэксты Віктара Слінко, асабліва ў спробах ліра-эпічнага жанру, да прыкладу, з першай кніжкі “Апошні снег” -- скажам, “Паэма непрачытанага раману”, -- ці не ёсць інерцыйным паваротам аўтара да разанаўскага фармальна-пошукавага “Шляху-360”? Вось што пісаў Разанаў у прадмове да першага зборніку вершаў нашага паэта: “У свае юныя гады ён шмат прачытаў, перажыў, перадумаў, яго вершы, як споведзь, гучаць надзвычай шчыра і мужна. Інакш яны не атрымаліся б, інакш мяжа між тым, хто застаецца тут, і тым, што застаецца там, не была б такой празрыстай, а далечыня, адкрытая стратай, такой знаёмай. /.../ Вядучы матыў паэзіі Віктара Слінко -- развітанне, ён у паэзію прыходзіць, як бы развітваючыся з ёю. Не бяруся прадказваць і прадвызначаць яго далейшы шлях. Як усякага сапраўднага “прызванніка”, яго вядзе “неспазнаная мэта”.
І ў “Апошнім снезе”, і ў “Штольнях вясны” Віктар Слінко выкарыстоўвае не толькі паэтычныя і філасофскія метады і прыёмы вядомага майстра, але часам збіваецца і проста на голыя фактурныя заёмы, як у вершы “***Я -- залаты, прыгожы...” альбо як у гэтых вось радках з іншага верша:
Дзе разбурыцца хата, там сад забуяе
нястрымна.
Там шалее бур’ян; гэта горкія яблыкі -- мне,
пераможцу.
Аднак у новай кніжцы Віктара Слінко ўжо адчуваецца стомленасць Разанавым і паступовы пошук новых класічных аўтарытэтаў, а заадно і змена ўласнага паэтычнага вектару, хоць пакуль яшчэ й не зусім асабова выразнага. Скажам, у вершы “***Лінейка нотная на шкле...” класічны стыль Барыса Пастарнака праяўляецца аж празмерна.
Я не чытала да канца
Той партытуры,
Якую ты іграў з ліста,
З клавіятуры.
Ну, а чыё мастацкае жыццё спрабуюць працягваць гэтыя радкі Віктара Слінко, пэўна, абазнаным у паэзіі людзям казаць не трэба было б, але стыль Іосіфа Бродскага тут проста відавочны.
Жыву я мужам і сынам, бацькам і братам, але
Казюрка аднойчы ноччу завязне ў густой
смале
Дрэваў, хоць лес -- я знаю! -- не хоча ў сваёй
журбе
Як горад, нямы і хворы, накласці ўраз на сябе
Рукі. Ну што ж, тым болей у алгебры небыцця
Месца тваёй свабодзе адводзіцца на прасцяг
Гэтых імгненняў. Проста, няўхільна сказаць:
“Хачу...”,
З заплюшчанымі вачыма ступаючы на шашу.
Празмернае захапленне “чужой прыгажосцю” нікому шчасця не прыносіла, “свая кашуля бліжэйшая да цела”, няхай яна нават і зацыраваная. Дый век вучнёўскі на сыходзе. Ці не адсюль і роспач гэтых радкоў:
Імкнешся ўсё жыццё да аднаго:
Даведацца свой рост і вышыню,
Ускінуць рукі да якой ты здольны.
Але ёсць дні, перад якімі ўсе
Календары бяссільна адступаюць.
Галоўнае -- не надламацца псіхалагічна, празмерна “перагінаючы палку” асабістай недасканаласці, не “гвалціць самога сябе”, не прыбядняцца пры багацці ўласнай душы, бо -- Паэт. Віктар Слінко, бадай, адзіны з вучняў Разанава, хто, як той Дэмасфен высокапрафесійнага мастацкага аратарства, дамогся ўласнай паэтычнай самасці і па праве з’яўляецца сёння адным з найбольш выбітных і перспектыўных нашых маладых паэтаў (паколькі айчынная аморфная крытыка не рупіцца заўважаць лакальных літаратурных удач і здабыткаў беларускіх аўтараў, то насуперак гэтай заганнай звычцы, адзначу ў гэтым радзе і паэтку Людку Сільнову, якая доўгі час таксама “ішла ў разанаўскім фарватэры”, асабліва вылучыўшы яе сёлетнюю адметную публікацыю ў “Нашай Ніве”)...
Назоў зборніку “Штольні вясны” блізкі да асацыяцый з сучаснымі прыроднымі катаклізмамі, чалавечымі трагедыямі і агульначалавечым апакаліпсісам увогуле. А ўнутраны свет самога Віктара Слінко настолькі тонкі й датклівы, што пры першым жа выпадковым падзенні аўтара можа разбіцца на вострыя аскепкі прасталюднай будзёнасці...
Крый Божа.
Тым болей што ў нашага паэта ёсць заўважная схільнасць да адметнай мастацкай прозы, якая ў крытычныя моманты магла б дапамагчы яму ў пераадоленні прозы жыццёвай... Магчыма, на гэта і паказвае аўтар у сваёй “Прытчы”.
...Так ішлі яны раней і не ведалі, хто
з іх шукаў смагі, а хто -- вады...
Я дужа спадзяюся, што, апусціўшыся ў глыбокую штольню чалавечай свядомасці, паблукаўшы ў яе змрочных лабірынтах, надыхаўшыся атрутным цяжкім паветрам, паэту, у рэшце рэшт, трэба выйсці наверх (на-гара), каб адчуць нутром і ўбачыць над галавой высокае неба -- тое, па якім
Бог ідзе з посахам
пчалінага рою
Бог хоча
развязаць нам
языкі
Віктар Слінко. Штольні вясны. -- Менск: Беларускі кнігазбор, 2001.
ИСТОЧНИК: ЖУРНАЛ "ARCHE" №6 2001 ГОД
“Грэць камень,
Каб потым
Сагрэцца ля каменя?”
(“Паэзія”. В.Слінко)
Апошнім часам даводзіцца шмат чытаць і проста перагортваць дзесяткі новых паэтычных зборнікаў, якія цяпер раз-пораз выскокваюць з розных выдавецтваў, як першыя восеньскія апенькі з утравелых пнёў... Зазвычай іх прыносяць самі аўтары з разлікам, што ты, прыняўшы падарунак, раптам аддзячыш ім водгукам ці рэцэнзіяй на тую кніжачку... Аднак гэта здараецца вельмі рэдка з той прычыны, што тыя зборнікі вершаў не выклікаюць у тваёй душы аніякага творчага ці хоць бы таварыскага водгуку. Як любіць жартаваць адзін мой літаратурны знаёмец, уся каштоўнасць гэтых кніжачак аплачваецца самімі аўтарамі...
Я ж люблю чытаць тое, што прыносіць не толькі эстэтычнае задавальненне, але і змушае да глыбокага роздуму, а то і ўвогуле вучыць нечаму новаму, адкрываючы перад тваім досведам тое, да чаго ты сам з тых ці іншых прычынаў не змог “дакапацца”... ды шчымліва й хвалююча будзіць у памяці даўно забытае й ціха прыспанае...
Нешта падобнае здарылася ў мяне з паэтычным зборнікам Віктара Слінко “Штольні вясны”. Аўтар гэты як для паэта -- не малады, а як для сучасніка-грамадзяніна -- то ў самым зеніце сталасці. Аднак яму не хапае веры і ўпэўненасці ў сваёй паэтычнай сіле... І, мажліва, гэта не горшая адзнака творцы. Бо, да прыкладу, у адрозненне ад папярэдняй сяброўскай іроніі наконт самакаштоўнасці звершаваных кніжачак, у Слінко сваё ўласнае разуменне і стаўленне да жыццёвых і чалавечых вартасцяў, таму што
“тое, за што заплочана, губляе сваю цану”, --
афарыстычна кажа ён свайму чытачу, і гэтаму верыш, не зважаючы на маладосць аўтара.
Яшчэ раней ад людзей, якія блізка ведаюць Віктара Слінко, я дачуўся, што ў юнацтве ён захапляўся вершамі і жыццёвай планідай трагічнага расійскамоўнага паэта Ігара Паглазава, таленавітага трынаццацігадовага менскага васьмікласніка, што ў 1980 годзе самохаць сышоў з яшчэ толькі распачатага жыцця...
Ці не шчымліва-роспачныя радкі таго паэта-юнака часта перачытваў сам сабе такі ўражлівы і прымхлівы да ўсіх праяваў свайго лёсу Віктар Слінко?
Мне не простит Господь
Моих святых грехов.
Его я проклял плоть,
Его я пролил кровь.
Я не боюсь Тебя.
Услышь мой глас земной.
Я вышел из огня,
Чтоб умереть с тобой!
Параўнайце гэтыя радкі з загалоўнымі (эпіграфнымі) радкамі да першага зборніка вершаў Віктара Слінко “Апошні снег”:
Узнёслы -- шукаю прыгажосць,
прыгнечаны -- вострае лязо.
Усё патрабуе выйсця
натхненне і самота,
словы і кроў...
Новы ж зборнік паэта “Штольні вясны” пачынаецца вершам “Дэмасфен”, філасофская аснова якога падсвядома праектуецца на ўсю змястоўную пространь кнігі.
я не ўмеў гаварыць над плячамі падвешваў
мячы
каб валодаць сабою; выходзіў да мора казаць
свае словы і ў доўгай прамове сябе пакідаць
прывітаннем аблокам і птушкам якія былі
толькі сведкі маўчання майго
У жыццяпісе Дэмасфена незраўнаны Плутарх, аспрэчваючы Эўрыпіда, які нібыта сказаў, што “для поўнага шчасця чалавеку найперш неабходна мець бацькаўшчынай места знакамітае і слаўнае”, піша, што “ўсё ж калі нашы помыслы і ўчынкі не зусім бездакорныя, то вінаваціць за гэта па справядлівасці трэба саміх сябе, а не сціплыя памеры сваёй бацькаўшчыны”, не прамінуўшы, аднак, бессаромна зазначыць напрыканцы, што асабіста ён жыве “ў невялікім гарадку і, каб не зрабіць яго яшчэ меншым, збіраецца ў ім жыць і надалей”...
Спадзяюся, што гэтая цытацыя цікавая для большасці чытачоў, таму працягну далей Плутархавы домыслы наконт аракула Дэмасфена, які, будучы слабасільным ад прыроды і не маючы задаткаў трыбуна, усё ж сілай сваёй волі дамогся пастаўленай мэты, -- менавіта адсюль, як мне падаецца, “скрадзеная” і таемна прыхаваная сама сарцавіна ідэі гэтай паэтычнай кніжкі сучаснага аўтара.
Не на пустой глебе “вырастаюць” такія радкі:
Вакол Цябе аблога... Невядомасць.
Пазнай мяне па тым, як гавару.
Дык вось Плутарх, які, кажучы пра іншых, тым самым гаворыць і пра сябе, са шкадаваннем распавядаючы пра тое, як позна ён вывучыў мову рымлянаў і толькі на схіле гадоў пачаў чытаць рымскія кніжкі, піша наступнае: “І -- дзіўная рэч, але гэта праўда -- са мною здарылася вось што: не так са слоў даведваўся я пра змест, як, наадварот, са зместу, пра які так ці інакш я ўжо меў пэўнае ўяўленне, прыадкрываў значэнне саміх слоў. Вядома, у поўнай меры адчуць прыгажосць рымскага складу, яго сцісласць, мноства метафар і стройнасць -- адным словам, усё, чым упрыгожваецца мова, -- мне здаецца справай цікавай і не пазбаўленай прыемнасці, але яна патрабуе нялёгкай працы і ўпартых заняткаў і па сіле толькі тым, у каго больш вольнага часу і чый узрост яшчэ не з’яўляецца перашкодай для такога роду заняткаў”.
Віктар Слінко разумее кошт людскога слова і цану чалавечага жыцця і таму ў сваіх паэтычных інтэрпрэтацыях, у “адцягнутых у часовай прасторы” праекцыях на беларускую моўную сітуацыю не можа не сумнявацца ў некаторых вартасцях цывілізаванага свету, у тым ліку і ў тых, якія зыходзяць не ад чалавека нават, а ад самога Слова. Абсалютна адмежаваўшыся ад палітычных праяваў жыцця, ён -- хоча таго ці не -- пераносіць грамадскую сітуацыю ў свой унутраны свет і міжвольна сам робіцца “палітыкам” свайго, адстароненага ад шырокіх слаёў грамадства суверэннага жыцця, бо
залатыя там кажуцца
словы
...але раптам усё гэта -- ловы?
Калі спакойна паставіцца да сітуацыі “чалавека ў самім сабе” і паразважаць над тым, што “быццё вызначае свядомасць”, а не наадварот, то
Куды прывядзе мяне дым,
Акрамя папялішча?
Не стой на скрыжаванні: гэта месца,
Дзе ты належыш усім.
Аднак, прызнаюся, гэта ўжо мае ўласныя домыслы, наўзбоч аўтарскіх тэкстаў і ўсёй паэзіі агулам, напісанай на палях бясконцых сацрэалістычных палотнаў айчыннай прозы...
Ізноў Плутарх: “Арыстон Хіёскі прыгадвае словы Тэафраста пра некаторых аратараў. На пытанне, які, на яго думку, Дэмасфен як аратар, ён адказаў: “Варты свайго места”, а Дэмад -- “Пераўзыходзіць сваё места”.
Я не хачу прысутнічаць пры тым,
Як будуць праклінаць, а можа, славіць
Паэта, спевака ці валацугу,
Як быццам песні выкупляюць смерцю --
напісаў Віктар Слінко, і мы цяпер паспрабуем вярнуцца да самага пачатку і перайсці канкрэтна да яго сціплай асобы. Іранічна заўважу, што вышэй успомненым мыслярам хапіла аднаслоўных імёнаў, каб увайсці ў сусветную гісторыю, а нашым сучаснікам не заўжды дастаткова і двух, а то яшчэ й бацькоўскага імя наўздагон, каб сцвердзіць сябе ў сучаснай літаратуры...
Усведамляючы свае чалавечыя слабасці, наш паэт спрабуе “адплыць” ад надзённага да метафарычнай, яшчэ помнай па “Дэмасфене” “ненагляднай радасці”: любіць альбо жыць для людзей... Бо там -- своеасаблівы свет, дзе на дапамогу твайму бяссіллю могуць прыйсці такія блізкія вобразы твайго далёкага маленства, як дзяды і бацькі, сябры і суседзі і нават помныя салодкімі тагачаснымі пахамі хата, двор і сцежка ў траве -- з двара...
І адцягнецца час вяртання
Да мясцін, дзе прагляне дарога.
...І цябе там ужо не пазнае
Незагоены брук
Учарашні.
Развагі над рэчамі, з’явамі, дзеямі і людзьмі, якія засталіся за смугой гадоў і сёння паўстаюць толькі настальгічнымі згадкамі, зводзяцца паэтам да своеасаблівай часовай панацэі ад свайго душэўнага болю. Нават гуляючы ў парку са сваім немаўлём, можна схавацца за ягоны век і ўжо адтуль чыстымі і бязгрэшнымі вачыма дзіцяці вызірнуць з-пад павек у свой сталы сённяшні свет... Але
...немагчыма вярнуцца адтуль, дзе ніколі
не быў
Целам сваім. І таму прыкаваны ланцуг.
Аўтар, магчыма, і вярнуўся б адтуль, ды яго “трымае матчына ўлонне”... Каханне й любоў, што ўлагоджваюць і задавольваюць нашу душу й плоць, бянтэжаць і прысаромліваюць ягоны дух. Кожны свой зямны плоцкі і цялесны грэх паэт хоча не толькі апраўдаць, але і ўзвысіць...
Дзе, на якіх скрыжалях
Напісаць імёны кахання,
Каб блізарукае неба
Іх прачытала?
Малады паэт ужо не можа задаволіцца, як, скажам, вопытны і майстравіты Рыгор Барадулін, простай чалавечай зямной радасцю на дваіх:
Табе найлепшыя радкі
Яшчэ я напішу.
Яшчэ я іх кармлю з рукі
І не ўзлятаць прашу.
Падобныя “комплексы” “даганяюць” Віктара Слінко і ў таварыскіх, творчых і прафесійных узаемаадносінах з блізкімі людзьмі. Стасункі з імі не дадаюць нашаму аўтару ўпэўненасці ў сваіх сілах. Ён -- максімаліст і не можа дазволіць сабе прыняць версіфікатарства за Паэзію. І таму зайздросціць нават свайму самаму блізкаму сябру, калі таго спасцігае сапраўдная ўдача.
Ты помніш, як падалі зоркі?
Нехта страсаў іх з нябачнага дрэва.
А ты даў патрымаць мне сваю:
Яна ўпала ў тваю далонь, а значыць --
Абрала цябе...
Адным словам, псіхалагічна жыццё ў гэтым свеце даецца нашаму паэту вельмі няпроста... І ці не таму хаваецца ён ад яго негатыўных праяваў за чыстым аркушам паперы, нібы за тэатральнай заслонай.
У глухаце так добра гаварыць
З самім сабой у перспектыве смерці.
Матывы глыбокага песімізму, прастрацыі і смерці ў сучаснай беларускай паэзіі хоць і не новыя, але менавіта ў паэзіі Віктара Слінко яны адметна-заўважныя, бо асабіста перажытыя і пераасэнсаваныя.
А за вакном нябожчыцаю ў белым
Мая зіма. Навокал пацямнела.
Як дыхаецца цяжка пахаваным!
Безумоўна, у наш час, калі моладзь “адрываецца” і “адцягваецца”, а хмарачосы бурацца, немагчыма выказваць уласны боль і звяртаць увагу грамадства на свае асабістыя праблемы ранейшымі спосабамі. Прасцей “закрыцца” ў сваім абмежаваным свеце і ратаваць уласную душу ў дыялогу са Словам, не задавольваючыся сваім зямным жыццём, але маючы патаемны спадзеў на яшчэ не пражытае ім, хоць унутрана ўжо і перажытае, магчымае пасмяротнае жыццё... У Слінко гэта так:
І тое, што я маю, падзяліць
Я не магу ні з кім, ніколі. Гэта
Ёсць перспектыва.
Яшчэ ад першай кніжкі паэта цягнецца гэты меланхалічны шлейф “апошняга снегу”, “апошняга слова” ажно да сённяшніх “апошніх” дзён, у якіх таксама нібыта “ў пустых калідорах жыве прадчуванне фіналу”...
Я свой апошні верш не пакажу нікому.
Я свой апошні верш не прачытаю сам.
Аднак падобны вобраз жыцця і пісання небяспечны для кожнага аўтара; як казаў Вяземскі адносна згаданай тэматыкі ў Жукоўскага, “Жукоўскі больш за іншых павінен сцерагчыся аднастайнасці: ён вельмі ж лёгка звыкае. Быў час, што ён натрапіў на думку пра смерць і кожны свой верш завяршаў жалобаю. Прадчуванне смерці ўражвае, калі вырываецца; але калі мы бачым, што чалавек кожны дзень чакае смерці, а ўсё-ткі жыве, то прадчуванні яго, у рэшце рэшт, робяцца смешнымі”... Гэтае цытаванне маё не параўнальнае, а ўсяго толькі паралельнае, і ўвогуле як бы наўзбоч тэкстаў і зямнога лёсу нашага паэта. А лёс гэты там, дзе ён не адпавядае аўтарскаму ўяўленню пра яго, паэт намагаецца “ўласнаручна” зблізіць са сваімі тэкстамі ажно да патаемнага спавядання, а часам і самую паэзію намагаецца паставіць на месца ўласнага лёсу, зрабіць яе такім чынам лёсавызначальнай альбо хоць адпаведнай свайму жыццёваму выраку...
Што дзяліла нас, да канца так і
не раздзяліўшы?
Што яднала ў адно, да канца ўсё ж
не аб’яднаўшы?
Але ўжо ў гэтай цытаце адчуваецца, няхай яшчэ й незавершаны (няпэўны і няўпэўнены), філасофскі пошук новых шляхоў і поглядаў на гэты наш нялюбы свет. І яшчэ -- адчуваецца “рука настаўніка”.
Некаторыя раннія тэксты Віктара Слінко, асабліва ў спробах ліра-эпічнага жанру, да прыкладу, з першай кніжкі “Апошні снег” -- скажам, “Паэма непрачытанага раману”, -- ці не ёсць інерцыйным паваротам аўтара да разанаўскага фармальна-пошукавага “Шляху-360”? Вось што пісаў Разанаў у прадмове да першага зборніку вершаў нашага паэта: “У свае юныя гады ён шмат прачытаў, перажыў, перадумаў, яго вершы, як споведзь, гучаць надзвычай шчыра і мужна. Інакш яны не атрымаліся б, інакш мяжа між тым, хто застаецца тут, і тым, што застаецца там, не была б такой празрыстай, а далечыня, адкрытая стратай, такой знаёмай. /.../ Вядучы матыў паэзіі Віктара Слінко -- развітанне, ён у паэзію прыходзіць, як бы развітваючыся з ёю. Не бяруся прадказваць і прадвызначаць яго далейшы шлях. Як усякага сапраўднага “прызванніка”, яго вядзе “неспазнаная мэта”.
І ў “Апошнім снезе”, і ў “Штольнях вясны” Віктар Слінко выкарыстоўвае не толькі паэтычныя і філасофскія метады і прыёмы вядомага майстра, але часам збіваецца і проста на голыя фактурныя заёмы, як у вершы “***Я -- залаты, прыгожы...” альбо як у гэтых вось радках з іншага верша:
Дзе разбурыцца хата, там сад забуяе
нястрымна.
Там шалее бур’ян; гэта горкія яблыкі -- мне,
пераможцу.
Аднак у новай кніжцы Віктара Слінко ўжо адчуваецца стомленасць Разанавым і паступовы пошук новых класічных аўтарытэтаў, а заадно і змена ўласнага паэтычнага вектару, хоць пакуль яшчэ й не зусім асабова выразнага. Скажам, у вершы “***Лінейка нотная на шкле...” класічны стыль Барыса Пастарнака праяўляецца аж празмерна.
Я не чытала да канца
Той партытуры,
Якую ты іграў з ліста,
З клавіятуры.
Ну, а чыё мастацкае жыццё спрабуюць працягваць гэтыя радкі Віктара Слінко, пэўна, абазнаным у паэзіі людзям казаць не трэба было б, але стыль Іосіфа Бродскага тут проста відавочны.
Жыву я мужам і сынам, бацькам і братам, але
Казюрка аднойчы ноччу завязне ў густой
смале
Дрэваў, хоць лес -- я знаю! -- не хоча ў сваёй
журбе
Як горад, нямы і хворы, накласці ўраз на сябе
Рукі. Ну што ж, тым болей у алгебры небыцця
Месца тваёй свабодзе адводзіцца на прасцяг
Гэтых імгненняў. Проста, няўхільна сказаць:
“Хачу...”,
З заплюшчанымі вачыма ступаючы на шашу.
Празмернае захапленне “чужой прыгажосцю” нікому шчасця не прыносіла, “свая кашуля бліжэйшая да цела”, няхай яна нават і зацыраваная. Дый век вучнёўскі на сыходзе. Ці не адсюль і роспач гэтых радкоў:
Імкнешся ўсё жыццё да аднаго:
Даведацца свой рост і вышыню,
Ускінуць рукі да якой ты здольны.
Але ёсць дні, перад якімі ўсе
Календары бяссільна адступаюць.
Галоўнае -- не надламацца псіхалагічна, празмерна “перагінаючы палку” асабістай недасканаласці, не “гвалціць самога сябе”, не прыбядняцца пры багацці ўласнай душы, бо -- Паэт. Віктар Слінко, бадай, адзіны з вучняў Разанава, хто, як той Дэмасфен высокапрафесійнага мастацкага аратарства, дамогся ўласнай паэтычнай самасці і па праве з’яўляецца сёння адным з найбольш выбітных і перспектыўных нашых маладых паэтаў (паколькі айчынная аморфная крытыка не рупіцца заўважаць лакальных літаратурных удач і здабыткаў беларускіх аўтараў, то насуперак гэтай заганнай звычцы, адзначу ў гэтым радзе і паэтку Людку Сільнову, якая доўгі час таксама “ішла ў разанаўскім фарватэры”, асабліва вылучыўшы яе сёлетнюю адметную публікацыю ў “Нашай Ніве”)...
Назоў зборніку “Штольні вясны” блізкі да асацыяцый з сучаснымі прыроднымі катаклізмамі, чалавечымі трагедыямі і агульначалавечым апакаліпсісам увогуле. А ўнутраны свет самога Віктара Слінко настолькі тонкі й датклівы, што пры першым жа выпадковым падзенні аўтара можа разбіцца на вострыя аскепкі прасталюднай будзёнасці...
Крый Божа.
Тым болей што ў нашага паэта ёсць заўважная схільнасць да адметнай мастацкай прозы, якая ў крытычныя моманты магла б дапамагчы яму ў пераадоленні прозы жыццёвай... Магчыма, на гэта і паказвае аўтар у сваёй “Прытчы”.
...Так ішлі яны раней і не ведалі, хто
з іх шукаў смагі, а хто -- вады...
Я дужа спадзяюся, што, апусціўшыся ў глыбокую штольню чалавечай свядомасці, паблукаўшы ў яе змрочных лабірынтах, надыхаўшыся атрутным цяжкім паветрам, паэту, у рэшце рэшт, трэба выйсці наверх (на-гара), каб адчуць нутром і ўбачыць над галавой высокае неба -- тое, па якім
Бог ідзе з посахам
пчалінага рою
Бог хоча
развязаць нам
языкі
Віктар Слінко. Штольні вясны. -- Менск: Беларускі кнігазбор, 2001.
Опубликовано 27 сентября 2004 года
Новые статьи на library.by:
БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА:
Комментируем публикацию: Выйсці са штольні
подняться наверх ↑
ССЫЛКИ ДЛЯ СПИСКА ЛИТЕРАТУРЫ
Стандарт используется в белорусских учебных заведениях различного типа.
Для образовательных и научно-исследовательских учреждений РФ
Прямой URL на данную страницу для блога или сайта
Полностью готовые для научного цитирования ссылки. Вставьте их в статью, исследование, реферат, курсой или дипломный проект, чтобы сослаться на данную публикацию №1096275882 в базе LIBRARY.BY.
подняться наверх ↑
ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!
подняться наверх ↑
ОБРАТНО В РУБРИКУ?
Уважаемый читатель! Подписывайтесь на LIBRARY.BY в VKновости, VKтрансляция и Одноклассниках, чтобы быстро узнавать о событиях онлайн библиотеки.
Добавить статью
Обнародовать свои произведения
Редактировать работы
Для действующих авторов
Зарегистрироваться
Доступ к модулю публикаций