БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА (последнее)
Поезд “Чужа любов”
Белорусская проза. Классические и современные произведения белорусских авторов. Книги, рассказы, воспоминания и пр.
АВТОР: Сяргей Балахонаў
ИСТОЧНИК: ЖУРНАЛ "ARCHE" №5 2001 ГОД
Сяргей Балахонаў — пісьменьнік, настаўнік. Лідэр гомельскага асяродку маладых літаратараў. Сталы аўтар “Нашай Нівы”. У “Народным нумары” “ARCHE” (№2-2001) выйшла ягонае апавяданьне “Сьмерць лютністы”.
Мой бацька любіць езьдзіць у грыбы. Даўнейшыя радзінныя грыбныя мясьціны ляжаць цяпер пад аховаю мірнага атаму, дык жа даводзіцца ўчашчаць туды, дзе народная пагудка малюе чыстыя ад радыяцыі акрасы. То й сядае бацька на дызэль і ад’яжджае ад Гомелю кілямэтраў за 20—30 у бок беларуска-ўкраінскае мяжы. Стары грыбнік, ён добра пачуваецца ў кожным лесе. Але аднойчы, захапіўшыся працэсам, троху забыўся й ладнага адышоўся ад чыгункі. Зразумеўшы, што час вяртацца на станцыю, ён хуценька зарыентаваўся й рушыў назад. Урэшце на нейкім міжлесьсі ён перайшоў па масточку цераз ярыну ці ручай і спаткаў іншага паляўнічага на грыбы, каторы спытаў пра посьпехі ды падаўся за ярыну. Бацька, ледзьве апынуўшыся ў хмызьняку, учуў за сьпінаю гудзьбу машыны й гучныя галасы. Ён выглянуў з-за кустоў і ўбачыў “газік” і людзей у форме каля таго мужыка. Толькі тады бацька й скеміў, што колькі гадзінаў блукаў па Ўкраіне, а гэты масточак — ня што-небудзь, а дзяржаўная мяжа...
Тыповая для сучаснасьці гісторыя. Там жа, дзе мяжа прабягае па Сажы ці Дняпры, звычайна падаюцца рыбакі. Пачынаюць лавіць рыбу ля ўкраінскага берагу, а тут і зьяўляецца ці то рыбнагляд, ці то памежнікі. Апраўданьні пра цешчу, што, можа, і сапраўды жыве на гэтым беразе, нікога не цікавяць. Калі добра ўдумацца, дык разумееш, што сапраўднай мяжы між Беларусяй і Ўкраінай ніколі да 90-х гг. ХХ стагодзьдзя не існавала. Відавочна, што першымі пра межы беларускага й украінскага этнасаў загаварылі навукоўцы толькі ў ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя. Але тыя межы ў розных навукоўцаў выглядалі па-рознаму. Гэта на мапе 0,5—2 см розьніцы, а ў рэчаіснасьці гэта ж жывыя людзі, якія не заўсёды ўсьведамлялі сваё жыцьцё жыцьцём на памежжы. Хоць, праўда, бывала, перакідваліся па-суседзку жарцікамі. Беларусы клікалі ўкраінцаў “хохлікамі” ды “хахламі-задрыпанцамі”, а тыя звалі беларусаў “хамутамі” ды пакеплівалі з асаблівасьцяў мовы: “Хиба лихо озме литвина, щов він не дзєкнув”. Гомель і Гомельшчына (у вузкім сэнсе) ніколі не належалі да этнічна ўкраінскіх абшараў. Але калі зірнуць у гісторыю, то прыкмячаецца, што Гомель дастаткова стала імкнецца да Ўкраіны альбо нават сама Ўкраіна імкнецца да яго. Ужо ў самай першай летапіснай згадцы пад 1142 годам Гомель паўстае як валоданьне чарнігаўскіх князёў. У 1159-м у Гомелі, ратуючыся ад міжсобных сутычак, хаваўся трымальнік кіеўскага велікакняскага стальца чарнігаўскі князь Ізяслаў Давыдавіч. Пасьля таго горад доўгі час належаў северскім князём. Гамяльчане нават хадзілі супольна зь севяранамі дружынай на палавецкага хана. Блізу 1355 году Гомель увайшоў у склад Вялікага Княства Літоўскага. Не зважаючы на такую акалічнасьць, у т. зв. “Сьпісе гарадоў рускіх” канца ХIV стагодзьдзя ён названы сярод кіеўскіх гарадоў. Узмацніўшыся, Масква стала прэтэндаваць ня толькі на Кіеў, але й на Гомель. З канца ХVI стагодзьдзя Гомель зрабіўся спакмянём казацкіх нападаў: ён абараняўся і адбараняўся, трымаў, але не заўжды стрымліваў аблогі. Іншым разам у захопе гораду казакам пасабляў вакольны люд. Адным з найкалярытнейшых валадароў Гомелю другой паловы XVII стагодзьдзя быў нехта Мурашка, які круціў фігі і Рэчы Паспалітай, і Маскве: “Полуказак, полуполяк, сумел продержаться в Гомеле более 10 лет”. Акрамя таго, што яму ўдавалася трымаць горад, ён ці не штогод чыніў рэйды ўглыбкі Ўкраіны. Памянёны стыль кіраваньня Мурашкі многіх гамяльчан не задавальняў, і яны ўцякалі ізноў-такі на ўкраінскія землі. Сам Мурашка пакінуў Гомель перад наступам войскаў Рэчы Паспалітай, пакаяўся перад маскалямі ды выправіўся ў турэцкія палі, дзе й застаўся без галавы. Што цікава, прозьвішча Мурашка мае значнае пашырэньне ў сучасным Гомелі й ваколіцах. Прыкладам, яго носяць дэкан завочнага факультэту ГДУ імя Скарыны сп. Міхаіл ды былы кіраўнік Гомельскага аддзяленьня Беларускага Хельсынскага камітэту (цяпер у вымушанай эміграцыі) сп. Яўген.
Верагодна, што між жыхароў Гомелю XVI—XVII стагодзьдзяў заўсёды нейкую долю станавілі выхадцы з Украіны. З большай пэўнасьцю можна сказаць пра другую палову XVIII стагодзьдзя, дакумэнты якога называюць гамяльчанаў-перасяленцаў з-пад Чарнігава, з Кіева, Белай Царквы ды іншых украінскіх гарадоў. Расейская імпэрыя, разьвіваючы шляхі зносін ў захопленых землях Беларусі й Украіны, праклала ў ХІХ стагодзьдзі цераз Гомель участак шашы Кіеў-Пецярбург, тэлеграфную лінію Пецярбург-Севастопаль. Урэшце, праз Гомель пралягла й Лібава-Роменская чыгунка. У гэтым пляне Ўкраіна для Гомеля стала яшчэ бліжэйшай. Паводле перапісу 1897 году, у Гомелі пражывалі 834 украінцы (назвалі ўкраінскай родную мову), што складала трохі больш за 2 % сярод габрэйскага, расейскага і змаскаленага беларускага, польскага жыхарства. Рэальна ж украінцаў у Гомелі было больш. У ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя тут тры разы на год ладзіліся кірмашы, куды між іншых гандляроў прыяжджалі й украінскія. Яны прапаноўвалі на продаж коні, валы ды іншую жывёлу.
Пад канец першае сусьветнае вайны (сакавік, 1918) паводле ўкраінска-германскіх пагадненьняў Гомель разам з Рэчыцай і Мазыром адышоў у склад Палескае губэрні Ўкраінскае Народнае Рэспублікі. Было прынята рашэньне аб украінізацыі новадалучаных тэрыторыяў. Як ведама, тым часам была абвешчаная й Беларуская Народная Рэспубліка й ейная незалежнасьць у этнаграфічных межах. Такім чынам, ці не ўпершыню праблема беларуска-ўкраінскай мяжы набыла палітычны характар, сутыкнуўшы інтарэсы БНР і УНР. Але гэтую праблему рэальна здолела вырашыць толькі бальшавіцкая Расея, якая ўтварыла на гэтых землях савецкія рэспублікі. Немцы, кіруючыся гістарычным досьведам, у 1941 годзе далучылі Гомель да генэральнага камісарыяту Ўкраіны. Палескі рэгіён уваходзіў у сфэру інтарэсаў Украінскай народнай рэвалюцыйнай арміі (кам. Тарас Баравец-Бульба) ды Ўкраінскай паўстанцкай арміі (Стэпан Бандэра й Андрэй Мельнік). Праўда, на абсягах Гомельшчыны антынямецкія і антысавецкія рэйды ўкраінцаў былі менш заўважнымі, чым на захадзе Палесься, ды мелі эпізадычны характар. Цікава, што ўкраінскія нацыяналісты ў 1943 годзе выпусьцілі адозву да беларусаў з заклікам да супольнай барацьбы з “прыгнятальнікамі й акупантамі”. Між тым некаторыя старажылы з гомельскіх ваколіц падчас ганебнае перадрэфэрэндумнае прапагандысцкае кампаніі 1995 году сьцьвярджалі, што бачылі тут у вайну паліцаяў зь бел-чырвона-белымі павязкамі на рукавох. Як мне здаецца, такія ўспаміны з шэрагу псыхічных зьяваў, якія прымусілі многіх амэрыканцаў у сярэдзіне 30-х гадоў ХХ стагодзьдзя ўбачыць наўкол марсыянаў, прыняўшы за праўду радыёпастаноўку паводле раману Гербэрта Ўэлза “Вайна сусьветаў”.
Пасьля вайны ўкраінцаў на побытавым узроўні сталі зваць бандэраўцамі. Гэта ў дадатак да згаданае ўжо прызванкі хахлы. Украіну ж паспаліты гомельскі люд аж дасюль часьцей называе Хахляндыяй, чымся праўдзівай назвай. Зрэшты, хто-ніхто з тутэйшых беларусаў не без насалоды схільны да самаатаясамленьня бульбаш, бульбон. У 70—80-я гады ХХ стагодзьдзя, калі яшчэ ня ведалі слова шоп-тур, мноства гамельчукоў выпраўлялася ў Кіеў па кілбасу. Гэта тым часам, калі ўся, літаральна ўся Гомельшчына была напханая бясконцымі сьвінафэрмамі, а абласное радыё выдавала сногсшибательный message: “Жывёлагадоўля — ударны фронт!” “Язык да Кіева дапытае”, — прыказка яўна з гомельскіх земляў. У сталіцу УССР з Гомелю льга было дабрацца самалётам, цягніком, аўтобусам, але самымі папулярнымі, відаць, былі т. зв. “ракеты” — пасажырскія катэры на падводных крылах. Па ракетах, між іншага, найбольш чутно настальгічных шкадаваньняў. Няма іх цяпер. Можа быць, таму сёлета ў чэрвені адзін авантурны гамяльчук, спарудзіўшы з 10 тыс. (!) сабраных плястыкавых бутэлек плыт, выбраўся ад Гомеля даплысьці да Чорнага мора.
З Украіны да нас прыйшла чарнобыльская пошасьць. Першымі ж месяцамі па катастрофе зьявілася такая нібыта ўкраінская показка пра беларусаў. Маўляў, замежны журналіст, дапушчаны ў Чарнобыль, назірае працу па дэзактывацыі. Усе навокал, як ён сам, апранутыя ў спэцыяльныя ахоўныя камбінэзоны, акрамя адной групы, якая працуе ля самога злашчаснага рэактара. Зьдзіўлены рэпартэр пытае пра іх у нейкага ўкраінца й чуе адказ: “Це така нація, що не боіться жодної радіації”. Сапраўды, жывучы з радыяцыяй, забываешся на яе. Прыпамінаецца, праўда, народная вэрсія таго, чаму чарнбыльская хмара пайшла ў Беларусь. Вось жа гаварылі, што ў Кіеве тады ўва ўсіх цэрквах малебны правіліся, і сілаю малітвы й веры навала была адкінутая ад Украіны. У Гомелі ж тады ці ня толькі-толькі зачынілі на рэканструкцыю плянэтар у будынку колішняга сабору Пётры й Паўла. Але на ўкраінцаў за тое, здаецца, не наракаюць, а паўспытваюць іншым разам у неба: “Чаму мы?”
У першыя гады незалежнасьці на вакзале ў Гомелі існавалі ўкраінскія гандлёвыя рады. Гараджане дасьціпна называлі іх праспэктам Краўчука па імені першага прэзыдэнта новае Ўкраіны. Калі гандаль збольшага ўпарадкаваўся, рады гэтыя прыбралі. Але й сёньня прысутнасьць украінскіх гандляроў на гомельскім базары й базарчыках прыкметная пахам натуральнага алею й ненавязьлівым суржыкам — пабрацімам нашае трасянкі. Зьдзейсьніўшы неабходныя гандлёвыя апэрацыі, украінцы купляюць беларускае ды вязуць на Батьківщину — лядоўні, тэлевізары, ровары.
На пытаньне пра існаваньне беларуска-ўкраінскае мяжы даводзіцца чуць розныя меркаваньні ад поўнага непрыняцьця да ўспрыманьня яе як дадзенасьці. Тых жа, хто рэальна сутыкаецца з праблемай перасячэньня й мытнага кантролю, бянтэжыць ня столькі сама наяўнасьць мяжы, колькі адсутнасьць эўрапейскага кшталту абслугоўваньня на ёй. Што да магчымасьцяў тэрытарыяльных перадзелаў, то яны выглядаюць у агляднай пэрспэктыве малаімавернымі. Адзін зь лідэраў беларускага моладзевага руху Гомелю Аўген Касьцюшка яшчэ ў 1998 годзе адцеміў, што любыя тэрытарыяльныя прэтэнзіі мусяць быць канчаткова зьнятыя: “Цяперашняя мяжа між Беларусяй і Ўкраінай не найгоршы з магчымых варыянтаў напраўду ўзаемапрымальная і гістарычна, этналягічна абгрунтаваная”.
Актывізацыя кантактаў між беларускімі незалежніцкімі асяродкамі Гомельшчыны й украінскімі арганізацыямі памежных зь Беларусяй абласьцей прыпала на сярэдзіну 90-х. Гэта былі разнастайныя абмены, сэмінары, канфэрэнцыі, летнікі, нават сяброўскія футбольныя сустрэчы. Тое дало пэўны плён супрацоўніцтва, але й спарадзіла пэўныя стэрэатыпы. Ува ўяўленьнях некаторых беларускіх нацыяналістаў-гамельчукоў Кіеў ужо цяпер пры ўсіх цяжкасьцях і хібах стаўся “маленькай Эўропай”, дзе пануе, прынамсі візуальна, укранскамоўная аўра. Тады як бліжэйшы Чарнігаў паўстаў закладнікам правінцыйнасьці й расейшчыны. “Чарнігаў — жлобскі горад, з такім самым вакзалам плюгкіх колераў, як у Калінкавічах”, — безь велягурыстасьці зазначыў кіраўнік гомельскае рок-ініцыятывы “Пісталет Міхасёва” Дзяніс Міхасёў. Я не выключаю, што адпаведныя ўражаньні пра Гомель мае нехта з украінскіх калегаў сп. Дзяніса. Рэчаіснасьць такая, што беларушчына ў Гомелі й украіншчына ў Чарнігаве маюць аднолькава куртатыя шаты. Гэта пры абсалютна адрозных характарах моўнай палітыкі ў нашых краінах. Украінскасьць Чарнігава стане яваю разам з пашырэньнем “маленькай Эўропы”. Тым часам Украіна зноўку павяртаецца да нас. Усё больш гамяльчан робяцца аматарамі ўкраінскіх гуртоў “Воплі Відоплясова” ды “Океан Ельзи”.
Це не твоя земля
І не твоя любов.
Це не твої слова
І не твої ток-шоу.
Довго стоіш одна
На незнайомому вокзалі,
Але приходить знов
Поізд “Чужа любов”.
Песьня пра беларускую Беларусь у адхланьні РБ. Гомельшчына — не Ўкраіна. Але ці Беларусь яна? Стараемся гэта давесьці. І ў Гомелі, і за Гомелем людзі ё.
ИСТОЧНИК: ЖУРНАЛ "ARCHE" №5 2001 ГОД
Сяргей Балахонаў — пісьменьнік, настаўнік. Лідэр гомельскага асяродку маладых літаратараў. Сталы аўтар “Нашай Нівы”. У “Народным нумары” “ARCHE” (№2-2001) выйшла ягонае апавяданьне “Сьмерць лютністы”.
Мой бацька любіць езьдзіць у грыбы. Даўнейшыя радзінныя грыбныя мясьціны ляжаць цяпер пад аховаю мірнага атаму, дык жа даводзіцца ўчашчаць туды, дзе народная пагудка малюе чыстыя ад радыяцыі акрасы. То й сядае бацька на дызэль і ад’яжджае ад Гомелю кілямэтраў за 20—30 у бок беларуска-ўкраінскае мяжы. Стары грыбнік, ён добра пачуваецца ў кожным лесе. Але аднойчы, захапіўшыся працэсам, троху забыўся й ладнага адышоўся ад чыгункі. Зразумеўшы, што час вяртацца на станцыю, ён хуценька зарыентаваўся й рушыў назад. Урэшце на нейкім міжлесьсі ён перайшоў па масточку цераз ярыну ці ручай і спаткаў іншага паляўнічага на грыбы, каторы спытаў пра посьпехі ды падаўся за ярыну. Бацька, ледзьве апынуўшыся ў хмызьняку, учуў за сьпінаю гудзьбу машыны й гучныя галасы. Ён выглянуў з-за кустоў і ўбачыў “газік” і людзей у форме каля таго мужыка. Толькі тады бацька й скеміў, што колькі гадзінаў блукаў па Ўкраіне, а гэты масточак — ня што-небудзь, а дзяржаўная мяжа...
Тыповая для сучаснасьці гісторыя. Там жа, дзе мяжа прабягае па Сажы ці Дняпры, звычайна падаюцца рыбакі. Пачынаюць лавіць рыбу ля ўкраінскага берагу, а тут і зьяўляецца ці то рыбнагляд, ці то памежнікі. Апраўданьні пра цешчу, што, можа, і сапраўды жыве на гэтым беразе, нікога не цікавяць. Калі добра ўдумацца, дык разумееш, што сапраўднай мяжы між Беларусяй і Ўкраінай ніколі да 90-х гг. ХХ стагодзьдзя не існавала. Відавочна, што першымі пра межы беларускага й украінскага этнасаў загаварылі навукоўцы толькі ў ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя. Але тыя межы ў розных навукоўцаў выглядалі па-рознаму. Гэта на мапе 0,5—2 см розьніцы, а ў рэчаіснасьці гэта ж жывыя людзі, якія не заўсёды ўсьведамлялі сваё жыцьцё жыцьцём на памежжы. Хоць, праўда, бывала, перакідваліся па-суседзку жарцікамі. Беларусы клікалі ўкраінцаў “хохлікамі” ды “хахламі-задрыпанцамі”, а тыя звалі беларусаў “хамутамі” ды пакеплівалі з асаблівасьцяў мовы: “Хиба лихо озме литвина, щов він не дзєкнув”. Гомель і Гомельшчына (у вузкім сэнсе) ніколі не належалі да этнічна ўкраінскіх абшараў. Але калі зірнуць у гісторыю, то прыкмячаецца, што Гомель дастаткова стала імкнецца да Ўкраіны альбо нават сама Ўкраіна імкнецца да яго. Ужо ў самай першай летапіснай згадцы пад 1142 годам Гомель паўстае як валоданьне чарнігаўскіх князёў. У 1159-м у Гомелі, ратуючыся ад міжсобных сутычак, хаваўся трымальнік кіеўскага велікакняскага стальца чарнігаўскі князь Ізяслаў Давыдавіч. Пасьля таго горад доўгі час належаў северскім князём. Гамяльчане нават хадзілі супольна зь севяранамі дружынай на палавецкага хана. Блізу 1355 году Гомель увайшоў у склад Вялікага Княства Літоўскага. Не зважаючы на такую акалічнасьць, у т. зв. “Сьпісе гарадоў рускіх” канца ХIV стагодзьдзя ён названы сярод кіеўскіх гарадоў. Узмацніўшыся, Масква стала прэтэндаваць ня толькі на Кіеў, але й на Гомель. З канца ХVI стагодзьдзя Гомель зрабіўся спакмянём казацкіх нападаў: ён абараняўся і адбараняўся, трымаў, але не заўжды стрымліваў аблогі. Іншым разам у захопе гораду казакам пасабляў вакольны люд. Адным з найкалярытнейшых валадароў Гомелю другой паловы XVII стагодзьдзя быў нехта Мурашка, які круціў фігі і Рэчы Паспалітай, і Маскве: “Полуказак, полуполяк, сумел продержаться в Гомеле более 10 лет”. Акрамя таго, што яму ўдавалася трымаць горад, ён ці не штогод чыніў рэйды ўглыбкі Ўкраіны. Памянёны стыль кіраваньня Мурашкі многіх гамяльчан не задавальняў, і яны ўцякалі ізноў-такі на ўкраінскія землі. Сам Мурашка пакінуў Гомель перад наступам войскаў Рэчы Паспалітай, пакаяўся перад маскалямі ды выправіўся ў турэцкія палі, дзе й застаўся без галавы. Што цікава, прозьвішча Мурашка мае значнае пашырэньне ў сучасным Гомелі й ваколіцах. Прыкладам, яго носяць дэкан завочнага факультэту ГДУ імя Скарыны сп. Міхаіл ды былы кіраўнік Гомельскага аддзяленьня Беларускага Хельсынскага камітэту (цяпер у вымушанай эміграцыі) сп. Яўген.
Верагодна, што між жыхароў Гомелю XVI—XVII стагодзьдзяў заўсёды нейкую долю станавілі выхадцы з Украіны. З большай пэўнасьцю можна сказаць пра другую палову XVIII стагодзьдзя, дакумэнты якога называюць гамяльчанаў-перасяленцаў з-пад Чарнігава, з Кіева, Белай Царквы ды іншых украінскіх гарадоў. Расейская імпэрыя, разьвіваючы шляхі зносін ў захопленых землях Беларусі й Украіны, праклала ў ХІХ стагодзьдзі цераз Гомель участак шашы Кіеў-Пецярбург, тэлеграфную лінію Пецярбург-Севастопаль. Урэшце, праз Гомель пралягла й Лібава-Роменская чыгунка. У гэтым пляне Ўкраіна для Гомеля стала яшчэ бліжэйшай. Паводле перапісу 1897 году, у Гомелі пражывалі 834 украінцы (назвалі ўкраінскай родную мову), што складала трохі больш за 2 % сярод габрэйскага, расейскага і змаскаленага беларускага, польскага жыхарства. Рэальна ж украінцаў у Гомелі было больш. У ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя тут тры разы на год ладзіліся кірмашы, куды між іншых гандляроў прыяжджалі й украінскія. Яны прапаноўвалі на продаж коні, валы ды іншую жывёлу.
Пад канец першае сусьветнае вайны (сакавік, 1918) паводле ўкраінска-германскіх пагадненьняў Гомель разам з Рэчыцай і Мазыром адышоў у склад Палескае губэрні Ўкраінскае Народнае Рэспублікі. Было прынята рашэньне аб украінізацыі новадалучаных тэрыторыяў. Як ведама, тым часам была абвешчаная й Беларуская Народная Рэспубліка й ейная незалежнасьць у этнаграфічных межах. Такім чынам, ці не ўпершыню праблема беларуска-ўкраінскай мяжы набыла палітычны характар, сутыкнуўшы інтарэсы БНР і УНР. Але гэтую праблему рэальна здолела вырашыць толькі бальшавіцкая Расея, якая ўтварыла на гэтых землях савецкія рэспублікі. Немцы, кіруючыся гістарычным досьведам, у 1941 годзе далучылі Гомель да генэральнага камісарыяту Ўкраіны. Палескі рэгіён уваходзіў у сфэру інтарэсаў Украінскай народнай рэвалюцыйнай арміі (кам. Тарас Баравец-Бульба) ды Ўкраінскай паўстанцкай арміі (Стэпан Бандэра й Андрэй Мельнік). Праўда, на абсягах Гомельшчыны антынямецкія і антысавецкія рэйды ўкраінцаў былі менш заўважнымі, чым на захадзе Палесься, ды мелі эпізадычны характар. Цікава, што ўкраінскія нацыяналісты ў 1943 годзе выпусьцілі адозву да беларусаў з заклікам да супольнай барацьбы з “прыгнятальнікамі й акупантамі”. Між тым некаторыя старажылы з гомельскіх ваколіц падчас ганебнае перадрэфэрэндумнае прапагандысцкае кампаніі 1995 году сьцьвярджалі, што бачылі тут у вайну паліцаяў зь бел-чырвона-белымі павязкамі на рукавох. Як мне здаецца, такія ўспаміны з шэрагу псыхічных зьяваў, якія прымусілі многіх амэрыканцаў у сярэдзіне 30-х гадоў ХХ стагодзьдзя ўбачыць наўкол марсыянаў, прыняўшы за праўду радыёпастаноўку паводле раману Гербэрта Ўэлза “Вайна сусьветаў”.
Пасьля вайны ўкраінцаў на побытавым узроўні сталі зваць бандэраўцамі. Гэта ў дадатак да згаданае ўжо прызванкі хахлы. Украіну ж паспаліты гомельскі люд аж дасюль часьцей называе Хахляндыяй, чымся праўдзівай назвай. Зрэшты, хто-ніхто з тутэйшых беларусаў не без насалоды схільны да самаатаясамленьня бульбаш, бульбон. У 70—80-я гады ХХ стагодзьдзя, калі яшчэ ня ведалі слова шоп-тур, мноства гамельчукоў выпраўлялася ў Кіеў па кілбасу. Гэта тым часам, калі ўся, літаральна ўся Гомельшчына была напханая бясконцымі сьвінафэрмамі, а абласное радыё выдавала сногсшибательный message: “Жывёлагадоўля — ударны фронт!” “Язык да Кіева дапытае”, — прыказка яўна з гомельскіх земляў. У сталіцу УССР з Гомелю льга было дабрацца самалётам, цягніком, аўтобусам, але самымі папулярнымі, відаць, былі т. зв. “ракеты” — пасажырскія катэры на падводных крылах. Па ракетах, між іншага, найбольш чутно настальгічных шкадаваньняў. Няма іх цяпер. Можа быць, таму сёлета ў чэрвені адзін авантурны гамяльчук, спарудзіўшы з 10 тыс. (!) сабраных плястыкавых бутэлек плыт, выбраўся ад Гомеля даплысьці да Чорнага мора.
З Украіны да нас прыйшла чарнобыльская пошасьць. Першымі ж месяцамі па катастрофе зьявілася такая нібыта ўкраінская показка пра беларусаў. Маўляў, замежны журналіст, дапушчаны ў Чарнобыль, назірае працу па дэзактывацыі. Усе навокал, як ён сам, апранутыя ў спэцыяльныя ахоўныя камбінэзоны, акрамя адной групы, якая працуе ля самога злашчаснага рэактара. Зьдзіўлены рэпартэр пытае пра іх у нейкага ўкраінца й чуе адказ: “Це така нація, що не боіться жодної радіації”. Сапраўды, жывучы з радыяцыяй, забываешся на яе. Прыпамінаецца, праўда, народная вэрсія таго, чаму чарнбыльская хмара пайшла ў Беларусь. Вось жа гаварылі, што ў Кіеве тады ўва ўсіх цэрквах малебны правіліся, і сілаю малітвы й веры навала была адкінутая ад Украіны. У Гомелі ж тады ці ня толькі-толькі зачынілі на рэканструкцыю плянэтар у будынку колішняга сабору Пётры й Паўла. Але на ўкраінцаў за тое, здаецца, не наракаюць, а паўспытваюць іншым разам у неба: “Чаму мы?”
У першыя гады незалежнасьці на вакзале ў Гомелі існавалі ўкраінскія гандлёвыя рады. Гараджане дасьціпна называлі іх праспэктам Краўчука па імені першага прэзыдэнта новае Ўкраіны. Калі гандаль збольшага ўпарадкаваўся, рады гэтыя прыбралі. Але й сёньня прысутнасьць украінскіх гандляроў на гомельскім базары й базарчыках прыкметная пахам натуральнага алею й ненавязьлівым суржыкам — пабрацімам нашае трасянкі. Зьдзейсьніўшы неабходныя гандлёвыя апэрацыі, украінцы купляюць беларускае ды вязуць на Батьківщину — лядоўні, тэлевізары, ровары.
На пытаньне пра існаваньне беларуска-ўкраінскае мяжы даводзіцца чуць розныя меркаваньні ад поўнага непрыняцьця да ўспрыманьня яе як дадзенасьці. Тых жа, хто рэальна сутыкаецца з праблемай перасячэньня й мытнага кантролю, бянтэжыць ня столькі сама наяўнасьць мяжы, колькі адсутнасьць эўрапейскага кшталту абслугоўваньня на ёй. Што да магчымасьцяў тэрытарыяльных перадзелаў, то яны выглядаюць у агляднай пэрспэктыве малаімавернымі. Адзін зь лідэраў беларускага моладзевага руху Гомелю Аўген Касьцюшка яшчэ ў 1998 годзе адцеміў, што любыя тэрытарыяльныя прэтэнзіі мусяць быць канчаткова зьнятыя: “Цяперашняя мяжа між Беларусяй і Ўкраінай не найгоршы з магчымых варыянтаў напраўду ўзаемапрымальная і гістарычна, этналягічна абгрунтаваная”.
Актывізацыя кантактаў між беларускімі незалежніцкімі асяродкамі Гомельшчыны й украінскімі арганізацыямі памежных зь Беларусяй абласьцей прыпала на сярэдзіну 90-х. Гэта былі разнастайныя абмены, сэмінары, канфэрэнцыі, летнікі, нават сяброўскія футбольныя сустрэчы. Тое дало пэўны плён супрацоўніцтва, але й спарадзіла пэўныя стэрэатыпы. Ува ўяўленьнях некаторых беларускіх нацыяналістаў-гамельчукоў Кіеў ужо цяпер пры ўсіх цяжкасьцях і хібах стаўся “маленькай Эўропай”, дзе пануе, прынамсі візуальна, укранскамоўная аўра. Тады як бліжэйшы Чарнігаў паўстаў закладнікам правінцыйнасьці й расейшчыны. “Чарнігаў — жлобскі горад, з такім самым вакзалам плюгкіх колераў, як у Калінкавічах”, — безь велягурыстасьці зазначыў кіраўнік гомельскае рок-ініцыятывы “Пісталет Міхасёва” Дзяніс Міхасёў. Я не выключаю, што адпаведныя ўражаньні пра Гомель мае нехта з украінскіх калегаў сп. Дзяніса. Рэчаіснасьць такая, што беларушчына ў Гомелі й украіншчына ў Чарнігаве маюць аднолькава куртатыя шаты. Гэта пры абсалютна адрозных характарах моўнай палітыкі ў нашых краінах. Украінскасьць Чарнігава стане яваю разам з пашырэньнем “маленькай Эўропы”. Тым часам Украіна зноўку павяртаецца да нас. Усё больш гамяльчан робяцца аматарамі ўкраінскіх гуртоў “Воплі Відоплясова” ды “Океан Ельзи”.
Це не твоя земля
І не твоя любов.
Це не твої слова
І не твої ток-шоу.
Довго стоіш одна
На незнайомому вокзалі,
Але приходить знов
Поізд “Чужа любов”.
Песьня пра беларускую Беларусь у адхланьні РБ. Гомельшчына — не Ўкраіна. Але ці Беларусь яна? Стараемся гэта давесьці. І ў Гомелі, і за Гомелем людзі ё.
Опубликовано 26 сентября 2004 года
Новые статьи на library.by:
БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА:
Комментируем публикацию: Поезд “Чужа любов”
подняться наверх ↑
ССЫЛКИ ДЛЯ СПИСКА ЛИТЕРАТУРЫ
Стандарт используется в белорусских учебных заведениях различного типа.
Для образовательных и научно-исследовательских учреждений РФ
Прямой URL на данную страницу для блога или сайта
Полностью готовые для научного цитирования ссылки. Вставьте их в статью, исследование, реферат, курсой или дипломный проект, чтобы сослаться на данную публикацию №1096216845 в базе LIBRARY.BY.
подняться наверх ↑
ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!
подняться наверх ↑
ОБРАТНО В РУБРИКУ?
Уважаемый читатель! Подписывайтесь на LIBRARY.BY в VKновости, VKтрансляция и Одноклассниках, чтобы быстро узнавать о событиях онлайн библиотеки.
Добавить статью
Обнародовать свои произведения
Редактировать работы
Для действующих авторов
Зарегистрироваться
Доступ к модулю публикаций