БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА (последнее)
БАЦЯ
Белорусская проза. Классические и современные произведения белорусских авторов. Книги, рассказы, воспоминания и пр.
МІХАСЬ ЮЖЫК
Дзіўна, самымі тлумнымі снамі, што прыходзяць да мяне поначы да апошняга часу, з’яўляюцца сны вайскоўскія. Здавалася б — чаму? Колькі гадоў прамінула! Колькі падзей больш значных, яскравых, якія іншым разам і сасніць бы не грэх… Колькі брыдоты і болю “назбіраў” я ўжо пасля арміі… І гэта не сню.
Дні службы цяпер амаль не згадваюцца ўдзень і, можна сказаць, аніяк не ўплываюць на мае жыццёвыя паводзіны… А толькі ці не праз ноч выцягвае неспазнаная сутнасць мая з неймаверных таямніц постаці і ўчынкі адно за аднаго пачварней, водзіць па даўно пераадоленых пуцявінах. Тады прачынаешся яшчэ давідна ў ліпкім поце, не забыўшыся падзякаваць Богу за незваротныя законы рэчаіснасці. А потым ляжыш млосны, з гадзіну зацята адбіваешся ад назойлівых успамінаў… Пакуль не зацягне зноў у сваё ненаеднае чэрава мясарубка штодзёншчыны.
У такія праклятыя хвіліны завітвае да мяне часцяком і Баця — бывалы салдат. Прыгадваецца ягоны “дэмбель”.
...Той чэрвень распачаўся на рэдкасць пагодліва. Ён проста ахінуў сваім хараством, патапіў у зеляніне вайсковы гарнізон, што стаяў у адным з заходніх райцэнтраў тадышняй савецкай прасторы. На палкавых тэрыторыях буялі травы, пляц і асфальтаваныя дарожкі плавіліся пад пякучымі промнямі. Яшчэ да сярэдзіны мая скончыліся вайсковыя праверкі і справаздачы. Пацягнуліся дамоў “дэмбелі”. Салдаты маладзейшых прызываў праводзілі іх з паважлівым захапленнем і мужна стоенымі ў вачах зайздрасцю і смуткам. Здзіўлялі ачалавечаныя і прасветленыя твары дэмабілізаваных, паблажлівасць і нязвычная абыякавасць малодшых афіцэраў да бязладдзя, якое панавала ў тыя дні на тэрыторыі палкоў. То быў час аддухі, калі ў кожнага, ад палкоўніка да апошняга салдата-свінара, прачынаецца нешта чулае, спагадлівае, высакароднае…
Я тады адолеў першы год службы з усімі яе нягодамі і меў настрой даволі някепскі. Тым болей што апошнія два месяцы працаваў на вузле сувязі тэлеграфістам і ў казарме мог амаль не паказвацца. Тэлеграф знаходзіўся ў будынку гарнізоннага штаба, пад дахам якога туліліся агулам штабы некалькіх палкоў. У адным з гэтых міні-штабоў пісарам і нязменным дзяжурным працаваў мой зямляк-аднагодак. Мы моцна здружыліся і часта вечарамі наведваліся адзін да аднаго — проста паразмаўляць, адчуць роднасную душу, за ўспамінамі пра радзіму забыцца на тое жахлівае падабенства чалавечых адносінаў, якое пераважала тады, не сакрэт, амаль у кожнай вайсковай часці.
Мой сябар з-за асаблівасцяў службы таксама рэдка завітваў у сваю казарму. Ён абсталяваў у штабе, на лесвічным пралёце занядбанага чорнага ходу, даволі ўтульную каморку, дзе дняваў і начаваў, калі не дапякала пільная праца. Былі там і магнітола, і прылады для чаявання. Вечарамі мы праслухвалі касеты, абмяркоўвалі пачутыя па радыё апошнія звесткі з абсягаў краіны, распавядалі пра сваё колішняе цывільнае жыццё, марылі і па-свойму верылі ў будучыню… А ўначы, бывала, і адпраўляліся за тэрыторыю гарнізона ў пошуках маладых прыгод… Словам, служылася няблага, каб не маркота, каб не туга па доме, што апаноўвалі неадчэпна салдацкія душы пры поглядах на малайцаватых “дэмбеляў”, якія штодзень рушылі паўз вокны штаба.
Пасля абеду мы зазвычай з паўгадзіны ляжалі ў высокіх травах наводдаль штабнога будынка. Займаліся страваваннем, а заадно пільнавалі афіцэраў з КПП, заўважыўшы якіх, трэба было шыбаваць у душныя памяшканні і цямніць — нібыта нешта робіш.
Ужо каторы дзень я прыкмячаў, як па асфальтаванай дарожцы наўсцяж аляпаватых камяніц казармаў цераз усю гарнізонную тэрыторыю клыпае да сталовай дзіўная постаць. Акурат клыпае, а не ідзе. То быў не салдат, а як бы з яго карыкатура: без пілоткі, згорблены, рукі вісяць вяроўкамі, затравелы твар унураны ў дол, замест ботаў — тэпці на босую нагу. Ён, нібы адшчапенец, выпаўзаў з казармы толькі пасля таго, як усе палкі больш-менш роўным строем разыходзіліся са сталовай. І тады ён, гэты архаізм, недарэка, цёгся па напаленым спёкай асфальце. Не вітаўся з салдатамі, не наструньваўся перад рэдкімі стрэчнымі афіцэрамі, і — дзіўна — яны і заўваг яму не спрабавалі рабіць. Прыводжу гэтулькі падрабязнасцяў таму, што тая панурая, кантрастная са святочным летнім наваколлем асобіна моцна прыцягвала тады маю ўвагу. Пачынаючы свой Сізіфаў шлях непадалёк ад нашага пасляабедзеннага “лежбішча”, бедачына на канцы кіламетровай дарогі нібыта раставаў у чэрвеньскім марыве.
Толькі пасля шматдзённага цікавання за памянёнай постаццю мяне раптам асяніла, што гэты так званы салдат выходзіць з казармы палка, у якім служыць мой сябар. Я запытаўся:
— Не ведаеш, што гэта за дзіва ў пер’і?
— То ж Баця — гарапашны наш “дэмбель”, — прыўзняўшы галаву над дзьмухаўцамі, адказаў друг.
— Баця… чакай, чакай… Баця! — апечаны неспадзяванай здагадкай, я ўскочыў на ногі і пашыбаваў напярэймы невясёлай істоце, што якраз пачынала свой заўсёдны шпацыр.
Я запыніўся на бардзюры, доўга і даволі непрыстойна ўзіраўся ў аблічча салдата. Але той аніяк на мяне не зважаў, адно ўсміхаўся нечаму свайму і па-вар’яцку варушыў губамі. Шкляныя вочы, апушчаныя ў асфальт, уражвалі пустэчай. Салдат быў, відаць, п’яны.
Баця, зухаваты Баця. Баця — “дзед”, Баця — граза ўсяго гарнізона… Канешне, гэта быў ён. Праўдзівей, ягоны прывід…
Трэба зазначыць, што нашы вайсковыя часці былі “згорнутымі” і ўсе разам налічвалі не болей як трыста салдат і ўдвая менш афіцэраў і прапаршчыкаў. Зразумела, што такая адметная асоба, якой з’яўляўся Баця да свайго “грэхападзення”, унутры гарнізоннай агароджы проста не магла мільгаць незаўважанай. Карацей, убачыць яго ў такім выглядзе я ніяк не чакаў, і таму ў наступныя дні мы часта ўзгадвалі гэтага “дэмбеля” за прыяцельскімі размовамі. Сябар мой успамінаў выпадкі з ранейшага казарменнага жыцця, я прыгадваў нешта з мелькам калісьці пабачанага і пачутага. Тым больш што Бацева недарэчная постаць, якая затым увесь чэрвень мазоліла нам вочы, прымаючы выгляд усё больш неахайны і трагікамічны, давала пажытак для роздумаў.
І склалася прыкладна наступная карціна.
Салдат з даволі ёмістай мянушкай Баця той вясною заканчваў сваю тэрміновую службу. А родам ён быў, казалі, аднекуль з прыдонскіх стэпаў, гэтакі хвацкі казак — акурат шолахаўскі Грышка Мелехаў. Цёмнавалосы, смуглявы, высокі і шыракаплечы. Крыху сухарлявы — адны жылы. Рухі размашыстыя і ўпэўненыя… А ў дадатак да ўсяго — вусы, кучаравая чупрына, што пілоткай не прыхаваеш, і надзіва моцны і пявучы голас. Выглядаў ён гадоў на пяць старэй за большасць салдат. Мо так і было напраўду, але хутчэй — проста з’яўляўся бездакорным узорам Маці-прыроды, у сэнсе жывёльнай дужасці і спрыту.
Нехлямяжая салдацкая форма на ім сядзела ладна, нейк зухавата-фанабэрыста блішчалі боты і спражка рэменя, а пілотка неймаверным чынам трымалася на патыліцы. Баця быў не з тых, хто згаджаўся марна губляць дарагія дні маладога жыцця, кідаць яго пад ногі армейскай бязглуздай муштры і тузаніне. З яго так і перла энергія. Што б ні рабіў — у страі, у парку баявой тэхнікі, у казарме, на спортпляцоўцы, падчас самаволак і законных звальненняў у горад — рабіў зацята, з яўным жаданнем першынстваваць.
Характару быў неўтаймоўнага. Напрыклад, славіўся на ўвесь гарнізон тым, што ніколі не аддаваў воінскай чэсці малодшым афіцэрам, акрамя “афганцаў”. І прымусіць яго гэта выконваць было немагчыма. Лейтэнанты палка былі з Бацем амаль запанібрата, афіцэры ж суседніх, каб прылюдна не абняславіцца, лічылі за лепшае да яго не чапляцца.
Можа, дзякуючы Бацю ды яшчэ некаторым такім жа славянам-асілкам, не было ў іхнім палку ўсім вядомага тады засілля каўказцаў, іх паскуднага “зямляцтва”. Маладыя салдаты працавалі ўсе, незалежна ад нацыі. І гэта было справядліва.
Наогул, пачуццё справядлівасці было нейк арганічна ўласціва гэтай моцнай натуры. Ён проста не мог прайсці міма, убачыўшы знявагу, гвалт ці няпраўду. У сталовай Баця харчаваўся звычайна ў кампаніі стараслужачых: з пакепліваннямі, з гучнымі жартамі. Каля іх століка ніхто з маладых не выдыгаў, не прыслужваў. Больш таго, заўважыўшы якісьці пачварны здзек з першагодка ў іншых палках, альбо, крый Божа, “дзядоў” суседніх палкоў са свайго салагі, Баця ўступаўся адразу і на расправу быў жорсткі. Хаця звычайна дастаткова было яго грамавога вокрыку і вырачаных у шаленстве бялкоў на смуглым твары, каб суняць якога заўзятага мучыцеля. Бо Баці баяліся ўсе. Нават чачэнскія групоўкі салдат з танкавага, самага буйнога палка, паважалі Бацю і пазбягалі з ім спрэчак. Я ўвачавідкі пабачыў аднойчы, як ён абламаў бравага лейтэнанта, які, раззлаваўшыся на сумятню ў чарзе пры раздачы абеду, пачаў за валасы цераз нізкую загарадку выцягваць адтуль маладых салдат. Баця разлютавана падскочыў, і афіцэр спасаваў. Саступіў ганебна. То быў “пінжак”, лейтэнант тэрміновай службы, пасля інстытута. Салдаты іх асабліва ненавідзелі.
Баці хапала на ўсё. Ён заляцаўся да маладых кухарак і тэлефаністак і, па чутках, даволі паспяхова. Наладжваў гульні ў мяч на стадыёне, быў аматарам пакурыць ды пабалакаць. У вольны ад афіцэрскага нагляду час, заправіўшыся з прыяцелямі мутнай, дастаўленай з прыватнага сектара самагонкай, меў ахвоту спяваць і рабіў гэта досыць удала. Яго зычнаму, мілагучнаму голасу не патрэбны быў акампанемент.
Дык вось, аднойчы, падчас зімовых палявых лагераў, калі іхні полк стаяў у палатках на ўскраіне горада, падсілкаваўся гэтаксама Баця і напракудзіў. Прыцемкам, пасля эннай пляшкі “гаручага”, амаль непрытомны, асядлаў ён БТР і пачаў гойсаць спярша па ваколіцах, а затым і па вулках прыгараднай вёскі. Струшчыў некалькі платоў, зруйнаваў зруб калодзежа. Балазе нікога не раздушыў — усе месцічы, найхутчэй, былі ў хатах. Зрэшты, хіба хата для такой махіны — перашкода?
Скандал пагражаў усчацца на ўсю дывізію. Камандзір палка, суровы і цёрты маладжавы дзядзька, папраўдзе, і сам употай не грэбаваў шматстайнымі армейскімі пацехамі. Цяжкі грук ягоных ботаў і дробны цокат жаночых абцасікаў, дарэчы, нярэдка былі чутны поначы ў цёмным калідоры штаба. А па суботах мой сябар, бывала, валок на сабе прыцемкамі да афіцэрскага гарадка ачумелых ад бясплатнага спірту штабных служак. Але — парушаць мірны сон цывільных!..
Баця быў пакараны. Не ўшчуваннямі, не гаўптвахтай — познім “дэмбелем”. Камандзір, як чэсны чалавек, адразу ж паабяцаў яму гэта — сам-насам. Пасля паўгода аб тым і не ўспамінаў, не азмрочваў Бацеву службу дробнымі прыдзіркамі ды знявагамі. Але прысуд спраўдзіў… Апошні “дэмбель” у тым палку звольніўся да канца мая. Баця застаўся адзін, нікому не патрэбны, нібы месца пустое. Яго проста пакінулі гібець яшчэ на паўтара месяца.
Трываў гэтую злыбеду Баця ціхмяна: без абурэнняў і праклёнаў. Але... Неўзабаве ён перастаў хадзіць на пастраенні, галіцца і цэлымі днямі валяўся на тапчане ў пыльнай рэчавай каморцы. Ляжаў у глыбокай тузе, упершы хмурны пагляд у столь. Баця неяк патух і змрочна жыў нязвыклым для яго ўнутраным жыццём. Вечарамі моцна напіваўся, прачынаўся ледзь не ўдзень у яшчэ большай паныласці. Як гад з нары, крадком выпаўзаў адзін раз у суткі з казармы і цёгся ў сталовую. І так штодзень…
Бацева форма ад пастаяннага качання і спання ў ёй зацухмолілася і нагадвала адзежу валацугі. Яму не давалі ніякіх даручэнняў, не прыцягвалі на дзяжурствы, работы, не рабілі прачуханцаў за неахайны, не варты савецкага салдата выгляд.
Так увесь чэрвень марнеў і нэндзіўся гэты бравы колісь салдат у атачэнні думак сваіх, мабыць — успамінаў аб прыдонскіх абшарах, аб родным сяле ў святлаценях пагодлівага дня, аб пакінутай там маладой казачцы...
Знік Баця непрыкметна, калі на тэрміновай службе яго, па законе, ужо няможна было трымаць: без напышлівых праводзінаў, без бляску значкоў і кукардаў; недзе палкавымі задворкамі, цераз агароджу, як злодзей.
У тыя дні згадкі пра Бацю набылі ў нас характар показкі, з’яўляліся прычынай незласлівых жартаў і анекдотаў. Было няўцям, як можа пакутаваць чалавек, якога не прымушаюць працаваць ды ўдзельнічаць ва ўсеагульнай важданіне… Зрэшты, хутка мы на яго і забыліся.
Праз год атрымалася так, што ўсе мае найбліжэйшыя таварышы звольніліся ў запас яшчэ ў траўні. Пайшоў дамоў і друг-пісар. Я ўжо тады не працаваў на вузле сувязі і тужыўся ў скрушнай вупражы армейскай штодзёншчыны. Па іроніі лёсу я адпрацоўваў свой “дэмбельскі акорд” на аддзелачных работах у будыніне паблізу штаба. Дзіўным сном усплывалі падзеі гадавой даўнасці. Аднойчы злавіў сябе на тым, што хаджу на абед акурат Бацевым маршрутам: адзінокі, задуменны, маркотны. Праўда, надвор’е ў той чэрвень стаяла кепскае — аблажныя дажджы; я быў заняты справамі і, напэўна, таму не апусціўся; і наогул, большасць “дэмбеляў” нашага палка той вясною звальнялася запозна — ніяк не прыходзіла змена… Але я крыху адчуваў сябе Бацем, прынамсі, добра тады яго разумеў. Пасля, да апошняга дня службы, каб не наганяць тужлівых успамінаў, па дарозе ў сталовую я нязменна збочваў з асфальтаванай дарожкі і крочыў па сцяжынах паркавай зоны.
І ўсё ж я іду па ёй, клыпаю ў хваравітых, ліпучых снах пад агністым свяцілам паўз грувасткія старыя казармы. Гарачынёй патыхае асфальт, порсткі ветрык казыча мне грудзі, паабапал — сакавіты травяны дыван у дзьмухаўцовых крапінках, а наперадзе, у блакітным мроіве лета, вярзецца нязграбная светла-рудая постаць. То Баця — гарапашны наш “дэмбель”.
Дзіўна, самымі тлумнымі снамі, што прыходзяць да мяне поначы да апошняга часу, з’яўляюцца сны вайскоўскія. Здавалася б — чаму? Колькі гадоў прамінула! Колькі падзей больш значных, яскравых, якія іншым разам і сасніць бы не грэх… Колькі брыдоты і болю “назбіраў” я ўжо пасля арміі… І гэта не сню.
Дні службы цяпер амаль не згадваюцца ўдзень і, можна сказаць, аніяк не ўплываюць на мае жыццёвыя паводзіны… А толькі ці не праз ноч выцягвае неспазнаная сутнасць мая з неймаверных таямніц постаці і ўчынкі адно за аднаго пачварней, водзіць па даўно пераадоленых пуцявінах. Тады прачынаешся яшчэ давідна ў ліпкім поце, не забыўшыся падзякаваць Богу за незваротныя законы рэчаіснасці. А потым ляжыш млосны, з гадзіну зацята адбіваешся ад назойлівых успамінаў… Пакуль не зацягне зноў у сваё ненаеднае чэрава мясарубка штодзёншчыны.
У такія праклятыя хвіліны завітвае да мяне часцяком і Баця — бывалы салдат. Прыгадваецца ягоны “дэмбель”.
...Той чэрвень распачаўся на рэдкасць пагодліва. Ён проста ахінуў сваім хараством, патапіў у зеляніне вайсковы гарнізон, што стаяў у адным з заходніх райцэнтраў тадышняй савецкай прасторы. На палкавых тэрыторыях буялі травы, пляц і асфальтаваныя дарожкі плавіліся пад пякучымі промнямі. Яшчэ да сярэдзіны мая скончыліся вайсковыя праверкі і справаздачы. Пацягнуліся дамоў “дэмбелі”. Салдаты маладзейшых прызываў праводзілі іх з паважлівым захапленнем і мужна стоенымі ў вачах зайздрасцю і смуткам. Здзіўлялі ачалавечаныя і прасветленыя твары дэмабілізаваных, паблажлівасць і нязвычная абыякавасць малодшых афіцэраў да бязладдзя, якое панавала ў тыя дні на тэрыторыі палкоў. То быў час аддухі, калі ў кожнага, ад палкоўніка да апошняга салдата-свінара, прачынаецца нешта чулае, спагадлівае, высакароднае…
Я тады адолеў першы год службы з усімі яе нягодамі і меў настрой даволі някепскі. Тым болей што апошнія два месяцы працаваў на вузле сувязі тэлеграфістам і ў казарме мог амаль не паказвацца. Тэлеграф знаходзіўся ў будынку гарнізоннага штаба, пад дахам якога туліліся агулам штабы некалькіх палкоў. У адным з гэтых міні-штабоў пісарам і нязменным дзяжурным працаваў мой зямляк-аднагодак. Мы моцна здружыліся і часта вечарамі наведваліся адзін да аднаго — проста паразмаўляць, адчуць роднасную душу, за ўспамінамі пра радзіму забыцца на тое жахлівае падабенства чалавечых адносінаў, якое пераважала тады, не сакрэт, амаль у кожнай вайсковай часці.
Мой сябар з-за асаблівасцяў службы таксама рэдка завітваў у сваю казарму. Ён абсталяваў у штабе, на лесвічным пралёце занядбанага чорнага ходу, даволі ўтульную каморку, дзе дняваў і начаваў, калі не дапякала пільная праца. Былі там і магнітола, і прылады для чаявання. Вечарамі мы праслухвалі касеты, абмяркоўвалі пачутыя па радыё апошнія звесткі з абсягаў краіны, распавядалі пра сваё колішняе цывільнае жыццё, марылі і па-свойму верылі ў будучыню… А ўначы, бывала, і адпраўляліся за тэрыторыю гарнізона ў пошуках маладых прыгод… Словам, служылася няблага, каб не маркота, каб не туга па доме, што апаноўвалі неадчэпна салдацкія душы пры поглядах на малайцаватых “дэмбеляў”, якія штодзень рушылі паўз вокны штаба.
Пасля абеду мы зазвычай з паўгадзіны ляжалі ў высокіх травах наводдаль штабнога будынка. Займаліся страваваннем, а заадно пільнавалі афіцэраў з КПП, заўважыўшы якіх, трэба было шыбаваць у душныя памяшканні і цямніць — нібыта нешта робіш.
Ужо каторы дзень я прыкмячаў, як па асфальтаванай дарожцы наўсцяж аляпаватых камяніц казармаў цераз усю гарнізонную тэрыторыю клыпае да сталовай дзіўная постаць. Акурат клыпае, а не ідзе. То быў не салдат, а як бы з яго карыкатура: без пілоткі, згорблены, рукі вісяць вяроўкамі, затравелы твар унураны ў дол, замест ботаў — тэпці на босую нагу. Ён, нібы адшчапенец, выпаўзаў з казармы толькі пасля таго, як усе палкі больш-менш роўным строем разыходзіліся са сталовай. І тады ён, гэты архаізм, недарэка, цёгся па напаленым спёкай асфальце. Не вітаўся з салдатамі, не наструньваўся перад рэдкімі стрэчнымі афіцэрамі, і — дзіўна — яны і заўваг яму не спрабавалі рабіць. Прыводжу гэтулькі падрабязнасцяў таму, што тая панурая, кантрастная са святочным летнім наваколлем асобіна моцна прыцягвала тады маю ўвагу. Пачынаючы свой Сізіфаў шлях непадалёк ад нашага пасляабедзеннага “лежбішча”, бедачына на канцы кіламетровай дарогі нібыта раставаў у чэрвеньскім марыве.
Толькі пасля шматдзённага цікавання за памянёнай постаццю мяне раптам асяніла, што гэты так званы салдат выходзіць з казармы палка, у якім служыць мой сябар. Я запытаўся:
— Не ведаеш, што гэта за дзіва ў пер’і?
— То ж Баця — гарапашны наш “дэмбель”, — прыўзняўшы галаву над дзьмухаўцамі, адказаў друг.
— Баця… чакай, чакай… Баця! — апечаны неспадзяванай здагадкай, я ўскочыў на ногі і пашыбаваў напярэймы невясёлай істоце, што якраз пачынала свой заўсёдны шпацыр.
Я запыніўся на бардзюры, доўга і даволі непрыстойна ўзіраўся ў аблічча салдата. Але той аніяк на мяне не зважаў, адно ўсміхаўся нечаму свайму і па-вар’яцку варушыў губамі. Шкляныя вочы, апушчаныя ў асфальт, уражвалі пустэчай. Салдат быў, відаць, п’яны.
Баця, зухаваты Баця. Баця — “дзед”, Баця — граза ўсяго гарнізона… Канешне, гэта быў ён. Праўдзівей, ягоны прывід…
Трэба зазначыць, што нашы вайсковыя часці былі “згорнутымі” і ўсе разам налічвалі не болей як трыста салдат і ўдвая менш афіцэраў і прапаршчыкаў. Зразумела, што такая адметная асоба, якой з’яўляўся Баця да свайго “грэхападзення”, унутры гарнізоннай агароджы проста не магла мільгаць незаўважанай. Карацей, убачыць яго ў такім выглядзе я ніяк не чакаў, і таму ў наступныя дні мы часта ўзгадвалі гэтага “дэмбеля” за прыяцельскімі размовамі. Сябар мой успамінаў выпадкі з ранейшага казарменнага жыцця, я прыгадваў нешта з мелькам калісьці пабачанага і пачутага. Тым больш што Бацева недарэчная постаць, якая затым увесь чэрвень мазоліла нам вочы, прымаючы выгляд усё больш неахайны і трагікамічны, давала пажытак для роздумаў.
І склалася прыкладна наступная карціна.
Салдат з даволі ёмістай мянушкай Баця той вясною заканчваў сваю тэрміновую службу. А родам ён быў, казалі, аднекуль з прыдонскіх стэпаў, гэтакі хвацкі казак — акурат шолахаўскі Грышка Мелехаў. Цёмнавалосы, смуглявы, высокі і шыракаплечы. Крыху сухарлявы — адны жылы. Рухі размашыстыя і ўпэўненыя… А ў дадатак да ўсяго — вусы, кучаравая чупрына, што пілоткай не прыхаваеш, і надзіва моцны і пявучы голас. Выглядаў ён гадоў на пяць старэй за большасць салдат. Мо так і было напраўду, але хутчэй — проста з’яўляўся бездакорным узорам Маці-прыроды, у сэнсе жывёльнай дужасці і спрыту.
Нехлямяжая салдацкая форма на ім сядзела ладна, нейк зухавата-фанабэрыста блішчалі боты і спражка рэменя, а пілотка неймаверным чынам трымалася на патыліцы. Баця быў не з тых, хто згаджаўся марна губляць дарагія дні маладога жыцця, кідаць яго пад ногі армейскай бязглуздай муштры і тузаніне. З яго так і перла энергія. Што б ні рабіў — у страі, у парку баявой тэхнікі, у казарме, на спортпляцоўцы, падчас самаволак і законных звальненняў у горад — рабіў зацята, з яўным жаданнем першынстваваць.
Характару быў неўтаймоўнага. Напрыклад, славіўся на ўвесь гарнізон тым, што ніколі не аддаваў воінскай чэсці малодшым афіцэрам, акрамя “афганцаў”. І прымусіць яго гэта выконваць было немагчыма. Лейтэнанты палка былі з Бацем амаль запанібрата, афіцэры ж суседніх, каб прылюдна не абняславіцца, лічылі за лепшае да яго не чапляцца.
Можа, дзякуючы Бацю ды яшчэ некаторым такім жа славянам-асілкам, не было ў іхнім палку ўсім вядомага тады засілля каўказцаў, іх паскуднага “зямляцтва”. Маладыя салдаты працавалі ўсе, незалежна ад нацыі. І гэта было справядліва.
Наогул, пачуццё справядлівасці было нейк арганічна ўласціва гэтай моцнай натуры. Ён проста не мог прайсці міма, убачыўшы знявагу, гвалт ці няпраўду. У сталовай Баця харчаваўся звычайна ў кампаніі стараслужачых: з пакепліваннямі, з гучнымі жартамі. Каля іх століка ніхто з маладых не выдыгаў, не прыслужваў. Больш таго, заўважыўшы якісьці пачварны здзек з першагодка ў іншых палках, альбо, крый Божа, “дзядоў” суседніх палкоў са свайго салагі, Баця ўступаўся адразу і на расправу быў жорсткі. Хаця звычайна дастаткова было яго грамавога вокрыку і вырачаных у шаленстве бялкоў на смуглым твары, каб суняць якога заўзятага мучыцеля. Бо Баці баяліся ўсе. Нават чачэнскія групоўкі салдат з танкавага, самага буйнога палка, паважалі Бацю і пазбягалі з ім спрэчак. Я ўвачавідкі пабачыў аднойчы, як ён абламаў бравага лейтэнанта, які, раззлаваўшыся на сумятню ў чарзе пры раздачы абеду, пачаў за валасы цераз нізкую загарадку выцягваць адтуль маладых салдат. Баця разлютавана падскочыў, і афіцэр спасаваў. Саступіў ганебна. То быў “пінжак”, лейтэнант тэрміновай службы, пасля інстытута. Салдаты іх асабліва ненавідзелі.
Баці хапала на ўсё. Ён заляцаўся да маладых кухарак і тэлефаністак і, па чутках, даволі паспяхова. Наладжваў гульні ў мяч на стадыёне, быў аматарам пакурыць ды пабалакаць. У вольны ад афіцэрскага нагляду час, заправіўшыся з прыяцелямі мутнай, дастаўленай з прыватнага сектара самагонкай, меў ахвоту спяваць і рабіў гэта досыць удала. Яго зычнаму, мілагучнаму голасу не патрэбны быў акампанемент.
Дык вось, аднойчы, падчас зімовых палявых лагераў, калі іхні полк стаяў у палатках на ўскраіне горада, падсілкаваўся гэтаксама Баця і напракудзіў. Прыцемкам, пасля эннай пляшкі “гаручага”, амаль непрытомны, асядлаў ён БТР і пачаў гойсаць спярша па ваколіцах, а затым і па вулках прыгараднай вёскі. Струшчыў некалькі платоў, зруйнаваў зруб калодзежа. Балазе нікога не раздушыў — усе месцічы, найхутчэй, былі ў хатах. Зрэшты, хіба хата для такой махіны — перашкода?
Скандал пагражаў усчацца на ўсю дывізію. Камандзір палка, суровы і цёрты маладжавы дзядзька, папраўдзе, і сам употай не грэбаваў шматстайнымі армейскімі пацехамі. Цяжкі грук ягоных ботаў і дробны цокат жаночых абцасікаў, дарэчы, нярэдка былі чутны поначы ў цёмным калідоры штаба. А па суботах мой сябар, бывала, валок на сабе прыцемкамі да афіцэрскага гарадка ачумелых ад бясплатнага спірту штабных служак. Але — парушаць мірны сон цывільных!..
Баця быў пакараны. Не ўшчуваннямі, не гаўптвахтай — познім “дэмбелем”. Камандзір, як чэсны чалавек, адразу ж паабяцаў яму гэта — сам-насам. Пасля паўгода аб тым і не ўспамінаў, не азмрочваў Бацеву службу дробнымі прыдзіркамі ды знявагамі. Але прысуд спраўдзіў… Апошні “дэмбель” у тым палку звольніўся да канца мая. Баця застаўся адзін, нікому не патрэбны, нібы месца пустое. Яго проста пакінулі гібець яшчэ на паўтара месяца.
Трываў гэтую злыбеду Баця ціхмяна: без абурэнняў і праклёнаў. Але... Неўзабаве ён перастаў хадзіць на пастраенні, галіцца і цэлымі днямі валяўся на тапчане ў пыльнай рэчавай каморцы. Ляжаў у глыбокай тузе, упершы хмурны пагляд у столь. Баця неяк патух і змрочна жыў нязвыклым для яго ўнутраным жыццём. Вечарамі моцна напіваўся, прачынаўся ледзь не ўдзень у яшчэ большай паныласці. Як гад з нары, крадком выпаўзаў адзін раз у суткі з казармы і цёгся ў сталовую. І так штодзень…
Бацева форма ад пастаяннага качання і спання ў ёй зацухмолілася і нагадвала адзежу валацугі. Яму не давалі ніякіх даручэнняў, не прыцягвалі на дзяжурствы, работы, не рабілі прачуханцаў за неахайны, не варты савецкага салдата выгляд.
Так увесь чэрвень марнеў і нэндзіўся гэты бравы колісь салдат у атачэнні думак сваіх, мабыць — успамінаў аб прыдонскіх абшарах, аб родным сяле ў святлаценях пагодлівага дня, аб пакінутай там маладой казачцы...
Знік Баця непрыкметна, калі на тэрміновай службе яго, па законе, ужо няможна было трымаць: без напышлівых праводзінаў, без бляску значкоў і кукардаў; недзе палкавымі задворкамі, цераз агароджу, як злодзей.
У тыя дні згадкі пра Бацю набылі ў нас характар показкі, з’яўляліся прычынай незласлівых жартаў і анекдотаў. Было няўцям, як можа пакутаваць чалавек, якога не прымушаюць працаваць ды ўдзельнічаць ва ўсеагульнай важданіне… Зрэшты, хутка мы на яго і забыліся.
Праз год атрымалася так, што ўсе мае найбліжэйшыя таварышы звольніліся ў запас яшчэ ў траўні. Пайшоў дамоў і друг-пісар. Я ўжо тады не працаваў на вузле сувязі і тужыўся ў скрушнай вупражы армейскай штодзёншчыны. Па іроніі лёсу я адпрацоўваў свой “дэмбельскі акорд” на аддзелачных работах у будыніне паблізу штаба. Дзіўным сном усплывалі падзеі гадавой даўнасці. Аднойчы злавіў сябе на тым, што хаджу на абед акурат Бацевым маршрутам: адзінокі, задуменны, маркотны. Праўда, надвор’е ў той чэрвень стаяла кепскае — аблажныя дажджы; я быў заняты справамі і, напэўна, таму не апусціўся; і наогул, большасць “дэмбеляў” нашага палка той вясною звальнялася запозна — ніяк не прыходзіла змена… Але я крыху адчуваў сябе Бацем, прынамсі, добра тады яго разумеў. Пасля, да апошняга дня службы, каб не наганяць тужлівых успамінаў, па дарозе ў сталовую я нязменна збочваў з асфальтаванай дарожкі і крочыў па сцяжынах паркавай зоны.
І ўсё ж я іду па ёй, клыпаю ў хваравітых, ліпучых снах пад агністым свяцілам паўз грувасткія старыя казармы. Гарачынёй патыхае асфальт, порсткі ветрык казыча мне грудзі, паабапал — сакавіты травяны дыван у дзьмухаўцовых крапінках, а наперадзе, у блакітным мроіве лета, вярзецца нязграбная светла-рудая постаць. То Баця — гарапашны наш “дэмбель”.
Опубликовано 26 сентября 2004 года
Новые статьи на library.by:
БЕЛОРУССКАЯ ПРОЗА:
Комментируем публикацию: БАЦЯ
подняться наверх ↑
ССЫЛКИ ДЛЯ СПИСКА ЛИТЕРАТУРЫ
По стандарту ВАК Республики Беларусь
Стандарт используется в белорусских учебных заведениях различного типа.
По ГОСТу Российской Федерации
Для образовательных и научно-исследовательских учреждений РФ
Прямой URL на данную страницу для блога или сайта
Полностью готовые для научного цитирования ссылки. Вставьте их в статью, исследование, реферат, курсой или дипломный проект, чтобы сослаться на данную публикацию №1096216533 в базе LIBRARY.BY.
подняться наверх ↑
ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!
подняться наверх ↑
ОБРАТНО В РУБРИКУ?
Уважаемый читатель! Подписывайтесь на LIBRARY.BY в VKновости, VKтрансляция и Одноклассниках, чтобы быстро узнавать о событиях онлайн библиотеки.
Добавить статью
Обнародовать свои произведения
Редактировать работы
Для действующих авторов
Зарегистрироваться
Доступ к модулю публикаций