Беларуская мова ў пытаннях і адказах

Критика на произведения белорусской литературы. Сочинения, эссе, заметки.

NEW КРИТИКА БЕЛОРУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ


КРИТИКА БЕЛОРУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ: новые материалы (2024)

Меню для авторов

КРИТИКА БЕЛОРУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ: экспорт материалов
Скачать бесплатно! Научная работа на тему Беларуская мова ў пытаннях і адказах. Аудитория: ученые, педагоги, деятели науки, работники образования, студенты (18-50). Minsk, Belarus. Research paper. Agreement.

Полезные ссылки

BIBLIOTEKA.BY Беларусь - аэрофотосъемка HIT.BY! Звёздная жизнь


Публикатор:
Опубликовано в библиотеке: 2003-02-17

БЕЛАРУСКАЯ МОВА, ЯК НАЙВАЖНЙШЫ СРОДАК КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСКАГА НАРОДА

Духоуная самабытнасць кожнага народа найперш выяуляецца у родным слове. Адносiны да духоунай спадчыны свайго народа, да мовы продкау выяуляюць агульную культуру i грамадзянскую годнасць чалавека. Апош нi перапiс насельнiцтва дау такiя вынiкi: роднай мовай назвалi бела рускую амаль сем мiльенау чалавек. Бел. мовай карыстаюцца у штодзен ным побыце у весцы i горадзе. З набыццем статуса дзяржаунасцi, бел. мова пачынае займаць належнае месца у афiцыйна-дзелавой i навуковай сферах нашага жыцця. Беларусь-самабытны куток славяншчыны са сваiмi традыцыямi, з культурнымi i сацыяльна-эканамiчнымi здабыкамi i неда хопамi сенняшнiх дзен. Гэта,як у люсры, выяуляецца i у сучаснай б.м

БЕЛАРУСКАЯ МОВА СЯРОД IНШЫХ МОУ СВЕТУ

Гiсторыя i кудьтура беларускага, рускага i украiнскага народау цес на звязаны памiж сабою. Iх мовы маюць адзiн корань развiцця-агульна усходнеславянскую мову, з якой узялi пачатак тры роднасныя мовы.Пра агульнасць усходеславянскiх моу сведчыць вялiкая колькасць аднолька вых слоу з адным i тым жа знычэннем. Бел. i укр. мове уласцiвы прыс тауныя зычныя [в] i [г]. Мова i гiсторыя народа знаходзяцца у цес най взаiмасувязi.

ПАХОДЖАННЕ БЕЛ. МОВЫ I ГIСТАРЫЧНЫЯ УМОВЫ ЯЕ РАЗВIЦЦЯ

Бел. мова належыць да слвянскай группы моу,якая дзелiцца на тры пад группы: усходнеславянскую( беларуская, руская, украiнская), заходнес лавянскую, паудневаславянскую. Прыкладна да 6-7 ст. н.э.славяне,якiя жылi ад Дуная i Одэра да Дона i Волгi, карысталiся адной мовай-агуль наславянскай або агульнаславянскай мовай-асновай. З 6 ст.пачалося вы дзяленне славянскiх моуных груп i асобных славянскiх моу.З гэтага ча су бярэ пачатак i усходнеславянская мова. Дзяржаунай мовай Кiеускай Русi (9 ст.н.э.) стала мова, якая сфармiравалася на аснове племянных дыялектау i у навуцы атрымала назву агульнаусходнеславянскай або ста ражытнарускай мовы. У 17 ст. пачалi фармiравацца мясцовыя гаворкi, а з блiзкiх гаворак- дыялекты. Мову 16-18 ст.называюць старабеларускай.

У 1840 Мiкалай 1 забаранiy бел. мову.1994 - раунапрауе моу.

ПАНЯЦЦЕ ЛIТ. МОВЫ. ВУСНАЯ I ПIСЬМОВАЯ ФОРМЫ ЛIТ. МОВЫ

Сучасная бел. лiт мова пачала фармiравацца у 19 ст. на аснове жывой народнай мовы. Суч. бел. лiт. мова- гэта апрацаваная,унармаваная мо ва, якая абслугоувае усе сферы дзейнасцi людзей-культурнае i грамад скае жыцце.Пiсьмовая форма-унiверсальны сродак,якi аб'ядноувае усiх пiсьменных людзей.У розных мясцовасцях гавораць па рознаму(iдзець), але пiсаць павiнны у адпаведнасцi з правiламi(iдзе).Вусная форма аб слугоувае надзенныя патрэбы людзей. У ей могуць ужвацца гутарковыя словы, часцей за усе простыя сказы, шмат няпоуных сказау.Лiт. мова­нармалiзавная.Лексiчныя нормы-правiльнае карыстанне словамi i выраза мi(картопля-бульба).Фанетычныя нормы-ужываннеформ слоу i асаблiвасцi спалучэння слоу у словазлучэннях (лесу ала вучня, двух чалавек але дзвюх жанчын).Арфаграфiчныя-аднолькавае напiсанне (ду[п]б). Арфаэпi чныя-адзiнае вымауленне гелосных i зычных гукау i iх спалучэнняу (на пеццы-на печцы).

ЛIТ. МОВА I ДЫЯЛЕКТЫ

Дыялектная мова-гэта мова народных гаворак.Група гаворак,блiзкiх па сваiх асаблiвацях i пашыраных на пэунай тэрыторыi,называецца дыялек там.На тэрыторыi Беларусi есць два дыялекты:пауночна-усходнi i пауд нева-заходнi.Пауночна-усх. дыялект- гэта гаворкi Вiцебскай, большай часткi Магiлеускай,пауночных раенау Мiнскай вобласцi.Пауднева-заход нi - гэта гаворкi паудневых раенау Мiнскай вобласцi, большай часткi Гродзенскай i Гомельскай абласцей, Брэсцкай вобласцi. Памiж гэтымi дыялектамi знаходзяцца сярэднебеларускiя гаворкi(Ашмянскага,Валожын скага i iнш.).

ФАНЕТЫЧНВЯ СIСТЭМА БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ

Фанетыка-раздзел мовазнауства, якi вывучае утварэнне гукау,iх класi фiкацыю,змяненне,чаргаванне,склад i нацicк.У аснове суч.бел. алфав. ляжыць кiрылiца.У алфавiце 32 лiтар,45 гукау.Не пад нацiскам галос­ныя [о],[э] у бел. мовепры вымауленнi i напiсаннi пасля цвердых зыч ных змяняюцца на а(аканне:мова-вымауленне,рэчка-рачулка). Аканне не распаусюджваецца на значную колькасць запазычаных слоу ( атэстат ). Асаблiвасцi вымаулення ненацiскных [о],[э],[а] пасля мяккiх зычных у першым складе перад нацiскам,супадзенне iх у гуку [а],што на пiсь ме перадаецца праз я,называецца яканнем(весела-вяселы,зелень-зялены)

Для бел. мовы характэрна дзеканне i цеканне.

АРФАЭПIЯ I ЯЕ ЗАДАЧЫ.АСНОУНЫЯ НОРМЫ БЕЛ.ЛIТ. ВЫМАУЛЕННЯ Арфаэпiя-навука, якая вывучае вымауленне галосных,зычных i iх спалу чэнняу.Бел.лiт. мова выступае у дзвюх формах-вуснай i пiсьмовай. Для пiсьмовай разнавiднасцi лiт.мовыуласцiвы правапiсныя (арфаграфiчныя) нормы,а для вуснай-вымауленчыя(арфаэпiчныя).Лiтаратурным вымауленнем -арфаэпiяй-называецца сукупнасць правiл лiт. вымаулення.Напрыклад: нф месцы [о],[э],[а] пасля цвердых i зацвярдзелых зычных не пад нацi скам вымауляецца [а]:ногi-нага,воды-вада.

ФУНКЦЫЯНАЛЬНЫЯ СТЫЛI БЕЛ

Кожная нацыянальная мова на працягу свайго развiцця выпрацоувае i замацоувае грамадска усвядомленыя нормы ужывання выяуленчых сродкау, якiя з'яуляюцца асновай для вылучэння функцыянальных стыляу бел. мовы.Бел. лiт. мова развiваецца у вуснай i пiсьмовай разнавiднасцях, у адпаведнасцi з гэтым вуснай мове адпавядае размоуны стыль,а пicь­мовай-кнiжныя стылi:мастацкi, навуковы, публiцытычны i афiцыйна-дзелавы.

З ГIСТОРЫI БЕЛАРУСКАЙ АРФАГРАФII

ПАНЯЦЦЕ ПРА АРФАГРАФIЮ.ПРЫНЦЫПЫ БЕЛАРУСКАГА ПРАВАПIСУ Арфаграфiя - сукупнасць правiл, якiя вызначаюць правiльнае напiсанне слоу. Прыклад: у бел. мове пры вымауленнi асобных спрадвечных слоу адбывацца спрашчэнне спалучэнняу зычных:карыстацца-карысны.Не вымау­ляецца i не пiшацца [д] у спалучэннях здн,рдн,рдц:праязны-язда,сэрца. Не вымауляецца i не пiшацца [д] у спалучэннi дт на канцы iншамоуных уласных назвау: Кранштат,Шмiт.

АГУЛЬНАУЖЫВАЛЬНАЯ ЛЕКСIКА I ЛЕКСIКА АБМЕЖАВАНАГА УЖЫВАННЯ

Паводле сферы ужывання адрознiваеца лексiка агульная-словы,якiмi ка­рыстаюцца усе носьбiты мовы i лексiка абмежеванага ужывання-словы,якi мi карыстаюцца асобныя групы насельнiцтва. Да лексiкi абм. ужыв.адно­сяцца словы дыялектныя, спецыяльныя(навуковыя тэмiны i прафесiяналiз­мы), жаргонныя.

ЛЕКСIКА,ЯК РАЗДЗЕЛ МОВАЗНАУСТВА.ГРАМАТЫЧНАЕ I ЛЕКСIЧНАЕ ЗНАЧЭННЕ СЛОУ

Лексiка-сукупнасць слоу пэунай мовы. Раздзел мовазнауства, якi выву­чае слоунiавы склад мовы-лексiку, называецца лексiкалогiяй. Лексiчнае значэнне слова-яго змест,адлюсраванне у слове той або iншай з'явы рэ­чаicнасцi (прадмета, якасцi, дзеяння, стану):легенда-паданне пра пэу­ную асобу, гiстарычную падзею.Граматычнае значэнне удакладняе лексi- чнае i паказвае, што слова належыць да пэунай часцiны мовы, можа (цi не можа) змяняцца-скланяцца,спрагацца, можа (цi не можа)удзельнiчаць у словаутварэннi.

АДНАЗНАЧНЫЯ I МНАГАЗНАЧНЫЯ СЛОВЫ

У кожнай мове есць словы, якiя называюць толькi адзiн прадмет,з'яву, дзеянне(алгарытм,запалка,вяселка);яны называюцца адназначнымi.Словы, што назваюць два,тры i больш прадметау,з'яу,дзеянняу называюцца мна­газначнымi (хлеб). Мнагазначныя словы маюць прамое i пераноснае зна­чэнне.

СIНОНIМЫ, АНТОНIМЫ, АМОНIМЫ

Сiнонiмы-блiзказначныя словы i выразы, якiя абазначаюць адно паняцце, але адрознiваюцца адценнямi значэння або стылiстычнай афарбоукай (ма­ланка, блiскавiца). Антонiмы-словы адной часцiны мовы з процiлеглым значэннем(святло-цемра,там-тут).Аманiмы-аднолькавыя назвы розных прад­метау,з'яу,дзеянняу(ласка,полька).Паронiмы-словы адной часцiны мовы з гукавым i структурным падпбенствам, ала з розным лексiчным значэннем (балотны-балоцiсты,цiкавы-цiкауны).

ЛЕКСIКА ПАВОДЛЕ ПАХОДЖАННЯ

Паводле паходжання усе словы бел. мовы падзяляюцца на уласннабелару­скiя i запазычаныя.Уласнабеларускiх cлоу у суч. мове вельмi многа, узнiклi яны у розныя перыяды фармiравання бел. народнасцi i бел. на­цыi на базе мясцовых народных гаворак(бачыць,цiкавы,вымова).У суч. бел. мове налiчваецца немала слоу, запазычаных з iншых славянскiх i неславянскiх моу(айчына,кабета).Сярод запазычанняу есць значная колькасць слоу лацiнскага,грэчаскага,англiйскага,лiтоускага паходжан­ня,якiя трапiлi у беларускую мову непасрэдна або праз рускую i поль­скую мовы(ахвяра,дэмакрат,тыранiя).

ПАНЯЦЦЕ СТЫЛЯУ.СТЫЛIСТЫЧНЫЯ ПЛАСТЫ ЛЕКСIКI

Усе словы суч. бел. мовы падзяляюцца паводле стылiстычнай характэрыстыкi на нейтральныя i стылiстычна афарбаваныя.Стылiстычна афарбаваныя словы­такiя словы, што не толькi называюць прадметы,з'явы,падзеi,але адна­часова выражаюць дадатковыя эмацыянальна-экспрэсiуныя адценнi(сонейка). Выкарыстанне стылiстычна афарбаваных слоу звычайна абмяжоуваецца пэуным стылем мовы.Гутарковыя словы ужываюцца пераважна у вуснай i пiсьмовай гутарковай мове(акуратыст,доктарка).Кнiжныя словы ужываюцца пераважна у пiсьмовай навуковай цi публiцыстычнай мове(дыялектака,интэграл).У скла­дзе кнiжнай лексiкi вылучаюцца словы высокага стылю,паэтычныя,архаiчныя.

АКТЫУНАЯ I ПАСIУНАЯ ЛЕКСIКА.НОВЫЯ I УСТАРЭЛЫЯ СЛОВЫ

Словы, якiя у вынiку гiстарычнага развiцця мовы выйшлi з актыунага ужытку,наз. устарэлымi:гiстарызмы i архаiзмы.Гiстарызмы-словы,якiя аба­значаюць прадметы i паняццi мiнулых эпох(ваявода).Яны не маюць сiнонi- мау у суч. мове.Архаiзмы-слловы,якiя называюць прадметы i паняццi, iсну­ючыя i зараз, але у iснуючай мове абазн. новымi словамi(лекарь).Неалагiзмы -словы обо спалучэннi слоу,якое утворана для абазначэння новага,раней невядомага прадмете або паняцця.

ЗАПАЗЫЧАНАЯ ЛЕКСIКА.ПРЫКМЕТЫ ЗАПАЗЫЧАННЯУ

Шматлiкiя запачынанныя словы так да3уно i трывала увайшлi у склад лексiкi бел. мовы, што не успрымаюцца як чужаземныя(блакiтны,кветка). Большасць грэцызмау i лацiнiзмау-грамадска-палiтычныя i юрыдычныя тэрмiны,тэрмiны навукi i культуры,назвы разумовых паняццяу(акадэмiя, дэпутат).З рускай мовы(асамблея),iнтэрнацыяныльныя(гуманiзм).

БЕЛАРУСКАЯ ЛЕКСIКАЛОГIЯ

Раздзел мовазнауства,якi вывучае слоунiкавы склад мовы-лексiку,наз. лексiкалогiяй.Пяцiтомны "Тлумачальны слоунiк бел. мовы" мае каля 100 000 слоу.

БЕЛАРУСКАЯ ФРАЗЕАЛОГIЯ

Фразеалагiзмы-устойлiвыя гатовыя спалучэннi слоу з адзiным,цэласным значэннем(нi слыху нi дыху).Да фразеалогii некаторыя вучоныя адносяць прыказкi,прымаукi,крылатыя словы i афарызмы.Прыказкi-кароткiя законча­ныя выслоуi павучальнага зместу(сем разоу адмерай-адзiн раз адрэж). Прымаукi-вобразныя выслоуi,якiя характэрызуюць канкрэтныя з'явы рэ­чаiснасцi i вызначаюцца сiнтаксiчнай незакончанасцю(нi к сялу нi к гораду).Крылатыя словы i афарызмы-трапныя яркiя выразы або цытаты з творау вядомых грамадскiх дзеячау,вучоных,пiсьменнiкау(каб сонца засланiць-вушэй аслiных мала).

СЛОВАУТВАРЭННЕ.ЯГО РОЛЯ ВА УЗБАГАЧЭННI ЛЕКСIКI БЕЛ. МОВЫ Марфемы-прыстаука,суфiкс,корань,канчатак.Словаутварэнне-раздзел навукi аб мове,у якiм вывучаюцца будова слоу i спосабы iх утварэння.Марфалагi чнае словаутварэнне(у вынiку спалучэння марфем):суфiксальнае (бяроза­бярэз-нiк);прыставачны (бегчы-пера-бегчы);прыставачна-суфiксальны (акно -пад-акон-нiк);бяссуфiкснае (белы-бель).Складанне:асноваскладанне (бела­грывы);словаскладанне(малавядомы);асноваскладанне з адначасовым далучэн­нем суфiкса (зернепагрузчык).Марфалагiчна-сiнтаксiчнае-пераход слоу з адной часцiны мовы у другую.Семантычнае утварэнне слова у вынiку набыцця iм i ншага значэння (край).

ПРАДМЕТ IЗАДАЧЫ МАРФАЛОГII.СIСТЭМА ЧАСЦIН МОВЫ

Марфалогiя-частка граматыкi,у якой вывучаюцца часцiны мовы, правiлы змянення слоу i форм слоу.Сiстэма часцiн мовы:САМАСТОЙНЫЯ:ЗмЕнНыЯ-скла няльныя(назоунiк-рака,прыметнiк-мяккi,лiчэбнiк-два,займеннiк-я);спра гальныя(дзеяслоу,дзеепрыметнiк,дзеепрыслоуе);НяЗмЕнНыЯ(прыслоуе).СЛУЖБОВЫЯ (прыназоунiк,злучнiк,часцiца).ВЫКЛIЧНIК.

НЕСУПАДЗЕННЕ РОДУ I ЛIКУ НАЗОУНIКАУ У БЕЛ. I РУС. МОВАХ

У сiтуацыi,калi людзi карыстаюцца бел. i рус. мовамi,неабходна памятаць, што назоунiкi крупы,чарнiцы,бруснiцы,дзверы,грудзi у бел. мове маюць форму мн. лiку,а у рус.-адз. л.:крупа,черника,дверь,грудь.Словы ахапак, боль,гармонiк,жаль,медаль,насып,палын,пачак,подпiс,пыл,сабака,стэп,цень, шынель у бел. мове належаць да мужчынскага роду,а у рус.-да жаночага.Словы таполя,гусь,жырафа у бел мове ж.р.,а у рус.-м.р.Несупадзенне у родзе назi раецца часцей за усе тады,калi у абедзвюх мовах словы аднаго значэння маюць рознае афармленне(жыта н.р.-рожь.

АСАБЛIВАСЦI СКЛАНЕННЯ НАЗОУНIКАУ 2-ГА СКЛ. У Р.СКЛ. МН. I АДЗ. ЛIКУ

Да 2-га скл. адносяцца наз. м.р. з нулявым канчаткам,н.р. з канчаткамi -о(-е..),5 наз. на -мя:полымя,бярэмя,цемя,вымя,стрэмя.У р.скл. канчатак -а(-я) маюць назоунiкi,што абазначаюць асоб,жывых iстот,канкрэтныя прад меты,арганiзацыi,прадпрыемствы,установы,населеныя пункты,геаграфiчныя назвы,адзiнкi вымярэння, навуковыя тэрмiны.Канчатак -а(-я) маюць усе назоунiкi нiякага роду.Канчатак -у(-ю) характэрны для наз., што абазна чаюць зборныя прадметы,рэчывы,хiмiчныя элементы,з'явы прыроды,стыхiйныя бедствы,прасторавыя i часавыя паняццi,абстрактныя паняццi,якасцi,дзеяннi, стан,грамадскiя фармацыi,навуковыя плынi.У мн.л. наз. 2-га скл. маюць канчаткi -ау(-яу),-оу(-е..у);радзей -эй(-ей).

АСАБЛIВАСЦI СКЛАНЕННЯ НАЗОУНIКАУ 2-ГА СКЛ. У М.СКЛ. МН. I АДЗ. ЛIКУ

М.скл. наз 2-га скл. уласцiвы канчаткi -e,-i,-у,-ю,-ы.З канчаткам -е ужываюцца неадушауленныя назоунiкi з цвердай асновай i на г,х,якiя якiя царгуюцца з мяккiмi з,с.Канчатак -i маюць назоунiкi з мяккаю асновай;канчатак -ы -- з зацвярдзелай асновай.Канчатак -у(-ю) маюць наз., што абозначаюць асоб,а таксама наз. на К i Г,Х,якiя не чаргу­юцца з мяккiмi з,с.Наз. мн.л. у м.скл. маюць канчатак -ах(-ях).

УЖЫВАННЕ I ПРАВАПIС ПРЫМЕТНIКАУ

Прыметнiк-самастойная часцiна мовы,якая абазначае прымету прадмета. Прыналежныя прыметнiкi,утвораныя ад асноу назоунiкау м.р.,ужываюцца з суфiксамi -оу(-ау),-е..у(-еу):леснiкова пасада.Прыналежныя прымет нiкi,утвораныя ад асноу назоунiкау жаночага роду,ужываюцца з суфiк самi -iн(-ын):матчына ласка,ваверчыны вочкi.Прыметнiкi з суфiксам -оу(-ау),-е..у(-еу),-iн(-ын),утвораныя ад уласных iмен, пiшуцца з вя­лiкай лiтары:Коласавы творы.Памяншальна-ласкальныя формы прыметнiкау з суфiксамi -еньк,-аньк,-эньк пiшуцца з мяккiм знакам:новенькi.Мяккi знак пiшацца перад суфiксамi у прыметнiках,утвораных ад назвау месяцау i пор года на -нь:лiпеньскi.З двума н пiшуцца прыметнiкi,утвораныя з дапамогай суфiкса н ад назоунiкау з асновай на н:восень-асеннi;прыметнiкi,утвора ныя ад назоунiкау на -мя:iмя-iменны,але полымя-палымяны;прыметнiкi з суфiксамi -енн-,-энн-:вогненны.Прыметнiкi з суфiксамi -ан-(-ян-),-iн- (-ын-) пiшуцца з адным н:драуляны,а таксама юны,сцюдзены.У прыметнiках, утвораных ад назоунiкау з дапамогай суфiксау -ск-,зычныя асноу т,ц,ч,к у спалучэннi з суфiксальным с даюць ц:шавец-шавецкi.Караневае д у спа­лучэннi з суфiксальным с вымауляецца як ц,а пiшацца як д:горад-гарадскi. У прыметнiках,утвораных ад геаграфiчных назвау,нацыянальнасцей i народ­насцей з асновай на г,к,х,з,ж,ш пры дапамозе суфiкса -ск- зычны асновы назоунiка захоуваецца:таджык-таджыкскi,але славацкi,калмыцкi,турэцкi. У прыметнiках,утвораных пры дапамозе суфiкса -ск- ад назоунiкау,аснова якiх канчаецца на с,пiшацца адно с:беларус-беларускi.Суфiкс -ск- пi- шацца у прыметнiках,утв. ад наз. з асновай на ш:таварыш-таварыскi.

ДЗЕЯСЛОУ I ДЗЕЯСЛОУНЫЯ ФОРМЫ.АСАБЛIВАСЦI УТВАРЭННЯ I УЖЫВАННЯ ДЗЕЕПРЫМЕТНIКАУ I ДЗЕЕПРЫСЛОУЯУ

Дзеяслоу-часцiна мовы,якая абазначае дзеянне або стан прадмета як працэс. Дзеепрыметнiк-форма дзеяслова,якая абазначае прымету або уласцiвасцьпрадмета(асобы) паводле дзеяння.Дзеепрым. незалезн. стану пр. часу утв.ад асновы iнфiнiтыва неперах. дзеясловау закончанага трывання пры дапа­мозе суфiкса -л-:пасталець-пасталелы.Дзеепрым. незалежн. стану пр. часу могуць утв. з дапамогай суфiксау -ш-,-уш- ад асновы iнфiнiтыва перах. i неперах. дзеясловау:узнiкнуць-узнiкшае.Дзеепрым. залежнага стану пр. часу утвараюцца ад асновы iнфiнiтыва перах. дзеясловау закон. трывання пры дапамозе суфiксау -н-,-ан-,-ен-,-т-.Найбольш пашырана ужыванне дзеепрым. пр. часу незалежн. i залежнага стану з суфiксамi -л-,-н-,-ан-,-ен-,-е-. Дзеепрым з суф. -уш-,-ш- ужываюцца абмежевана.Рэдкасныя у бел. мове дзе­епрым. залежн. i незалежн. стану цяперашняга часу.Няма у бел. мове зваротн. дзеепрым.Дзеепрыслоуе-асобая нязменная форма дзеяслова,якая абазначае дадатковае дзеянне i паясняе дзеяслоу-выказнiк.Дзеепрысл. незак. трыв. утв. ад асновы цяп. часу дзеясловау незакон. трыв. з дапамогай суф. -учы- (-ючы-), ад дзеясловау 1 спраж. i -ачы-(-ячы-) ад дзеясл. 2 спраж.:пiшуць­пiшучы.Дзеепрысл закон. трыв. абазначаюць звычайна закончанае дадатковае дзеянне,якое адбылося раней за асноунае дзеянне,выражанная дзеясловам­выказнiкам.Дзеепрысл. законч. трыв. утв. ад асновы iнфiнiтыва(або пр. часу) дзеясловау законч. трыв. з дапамогай суф. -ушы- (пасля галосных) i -шы- (пасля зычных):адчуць-адчуу-адчуушы.Нельга у адным сказе ужываць дзеепрыс­лоуе i дзеяслоу выказнiк, якiя абазначауць дзеяннi розных асоб або прадметау: Iдучы дадому са станцыi,у яго часам з'яулялася жаданне хутчэй зноу вярнуцца туды.У сказе можа ужывацца не адно, а некалькi дзеепрысл.,якiя адносяцца да аднаго дзеяслова- выказнiка i абазначаюць дзеянне той самай асобы цi прадмета:Налюбаваушыся баравiкамi,Лабановiч не спяшаючыся прыступiу да сбору.

УЖЫВАННЕ ЛIЧЭБНIКАУ I ЗАЙМЕННIКАУ

Лiчэбнiкi адзiн(адна,адно,адны) дапасуюцца да назоунiка у родзе,лiку i cклоне:адзiн кiламетр,одно возера.Дапасуюцца да назоунiкау ва усiх скло навых фомахтаксама лiчэбнiкi два(дзве),тры,чатыры: два рублi.Дробавыя лi чэбнiкi утвараюцца з колькаснага лiчэбнiка (у лiчнiку) i парадкавага лi- чэбнiка(у назоунiку).Пры словах дзве,тры,чатыры парадкавыя лiчэбнiкi cтаяць у назоуным склоне мн. лiку:дзве пятыя.Лiчэбнiк можа стаяць перад назоунiкам i пасля яго.У першым выпадку лiчэбнiк абазначае дакладную колькасць цi дакладны парадак прадметау пры пералiку,а у другiм - не= дакладную колькасць.Асабовыя займеннiкi я i ты не маюць формау роду, таму могуць быць аднесены да асоб мужчынскага i жаночага роду.Займннiкi мы,вы абазначаюць групу асоб,сярод якiх есць i той,хто гаворыць або да каго звяртаюцца.Займ ен,яна,яно,яны паказваюць не толькi на асобу, а i на прадмет,абстрактнае паняцце.Адмоуныя займеннiкi нiхто,нiшто звычайна ужываюцца,калi у сказе пры дзеяслове-выказнiку есць адмоуе не:нiхто не ведау.Не канкрэтызуюцца,не раскрываюцца у кантэксце i значэннi няпэуных займеннiкау:нехта, нешта, нечым.

СЛУЖБОВЫЯ ЧАСЦIНЫ МОВЫ.АСАБЛIВАСЦI УЖЫВАННЯ ПРЫНАЗОУНIКАУ Прыназоунiк-службовая часцiна мовы,якая удакладняе значэннi ускосных склонау назоунiка,займеннiка,лiчэбнiка.Самастойна прыназоунiкi не ужываюцца,яны зауседы выступаюць у спалучэннi з самастойнымi, пауназна чнымi словамi(у пакоi).Прыназоунiк пра з вiнавальным склонам адпавядае прыназоунiку о з месным склонам у рус. мове:пра мацi-о матери.Прыназоунi ку за з творным склонам у рускай мове адпавядае прыназоунiк па з вiнаваль ным склонам у бел. мове:за ягодами-па ягады.Пры выражэннi часавых i прасторавых адносiн некаторыя прыназоунiкi ужываюцца парамi:ад-да,з-да, з-на,з-у.Злучнiк-службовая часцiна мовы,якая ужываецца для сувязi слоу, частак складанага сказа.Злучальныя злучнiкi выражаюць розныя сэнсавыя адносiны памiж сiнтаксiчнымi адзiнкамi i падзяляюцца на спалучальныя(i, ды-у значэннi i,i-i,нi-нi,таксама,як- так i);супрацiуныя(а,ды,але,аднак, затое,iнакш);пералiчальна-размеркавальныя(або,цi);далучальныя(дый,ды i). Падпарадкаваныя злучнiкi звязваюць часткi складанага сказа(калi,каб). Часцiцы-службовая часцiна мовы,якая надае словам,словазлучэнням або сказам дадатковыя сэнсавыя i эмацыянальныя адценнi.Разрады часцiц: указальныя,удакладняльныя,абмежевальныя,сцвярджальныя,адмоуныя, параунальныя,пабуджыльныя, узмацняльныя,пытальныя,клiчныя.

ПРАВАПIС ЧАСЦIЦ НЕ(НЯ) НI З РОЗНЫМI ЧАСЦIНАМI МОВЫ

Не(ня) пiшацца разам:а) калi частка слова без не(ня) не ужываецца:недахоп, неузабаве;б)калi назоунiкi,прыметнiкi i прыслоуi з прыстаукай не(ня) утва­раюць новыя,з супрацьлеглым значэннем словы:шчасце-няшчасце.Такiясловы звы чайна можна замянiць сiнонiмамi без прыстаукi не-(ня-):няшчасце-бяда;в) з поунымi дзеепрыметнiкамi,пры якiх няма залежных слоу:незалiты каток;г) у неазначальных займеннiках i прыслоуях нехта,нешта,,неяк,недзе.Часцiца не пiшацца асобна:а)ад назоунiкау,прыметнiкау i прыслоуяу,калiесць або пад­разумеваеца супрацьпастауленне :не прауда, а хлусня;б)ад дзеясловау, дзеепрыслоуяу i кароткiх дзеепрыметнiкау:не склау песню,не склаушы песню, песня не складзена;в)ад поуных дзеепрыметнiкау пры наяунасцi залежных слоу або супрацьпастаулення са злучнiкам а:нескладзенная (кiм?) паэтам песня;не складзенная,а толькi пачатая песня.Часцiца нi са словамi пiшацца асобна.

Новые статьи на library.by:
КРИТИКА БЕЛОРУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ:
Комментируем публикацию: Беларуская мова ў пытаннях і адказах


Искать похожие?

LIBRARY.BY+ЛибмонстрЯндексGoogle
подняться наверх ↑

ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!

подняться наверх ↑

ОБРАТНО В РУБРИКУ?

КРИТИКА БЕЛОРУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ НА LIBRARY.BY

Уважаемый читатель! Подписывайтесь на LIBRARY.BY в VKновости, VKтрансляция и Одноклассниках, чтобы быстро узнавать о событиях онлайн библиотеки.