Літаратура ў ВКЛ (БЕЛАРУСЬ)

Library.BY

Развіццё л-ры ў ВКЛ спачатку цалкам грунтавалася на тых пісьмова-моўных тра-дыцыях, якія існавалі на бел. землях, што ўвайшлі ў склад гэтай дзяржавы. Пераважала л-ра царк.-рэліг. характару, перапісваліся асобныя кнігі Бібліі, розныя зб-кі богаслу-жэбнага прызначэння, словы, прытчы, павучанні, жыціі святых, духоўныя аповесці і інш. напісаныя на царк.-слав. моветворы. Захаваліся Полацкія, Друцкае, Аршанскае,Лаўры-шаўскае, Мсціжскае евангеллі - выдатныя помнікі кніжнай культуры Беларусі 13-14 ст. 314 ст. старабел. мова пачала выконваць у ВКЛ ролю агульнадзяржаўнай, стала важным сродкам грамадскіх зносін, асновай культ.-гіст. жыцця краіны. Гэта спрыяла яеўдаска-наленню і шырокаму распаўсюджанню, актыўнаму развіццю ў краіне свецкага дзелавога пісьменства. На гэтай мове складаліся розныя граматы, лісты, прывілеі, дагаворы і інш. акты службовага прызначэння, што выдаваліся вял. князямі і мясц. ўладамі,у т. л. буйных гарадоў, напр., Полацка,таму шматякія помнікі дзелавога пісьменства ВКЛ, складзеныя на старабел. літ. мове (статуты, агульнадзярж. летапісы і хронікі, шматтомная Метрыка), з'яўляюцца агульнай культ. спадчынай бел. і літоўскага народаў. У зносінах з зарубеж-нымі краінамі, з прадстаўнікамі свецкіх і духоўных улад каталіцкай Еўропы выкарыс-тоўвалася лац. мова, на якой напісаны граматы Міндоўга, Гедзіміна і інш. Лацінамоўнае пісьменства з канца 14 ст. стала паволі пашырацца на тэр. этнічнай Літвы ў сувязі з пачаткам яе хрысціянізацыі па каталіцкім абрадзе, а пасля і на бел. землях.

У эпоху позняга сярэдневякоўя ў ВКЛ працягвалася станаўленне ўласна бел. л-ры, якое адбывалася даволі марудліва. Слаба развіваліся аратарская проза і публіцыстыка, перажывала крызіс агіяграфія. «Жыціе віленскіх пакутнікаў», тэматычна звязанае з бел.-літ. рэгіёнам, узнікла за межамі ВКЛ. Відным прадстаўніком царк. красамоўства быў Грыгорый Цамблак, абраны ў 1415 у Новагародку кіеўскім мітрапалітам. Яго ўра-чыстыя словы-пропаведзі, напісаныя вобразнай мовай, былі значнаю з'яваю ў царк. аратарскай прозе таго часу. Новыя якасці набыла паломніцкая проза. Апісанні пада-рожжаў на Блізкі Усход змястоўна ўзбагаціліся: апрача «святых» мясцін аўтары пачалі цікавіцца інш. краінамі, падзеямі грамадска-паліт. і культ. гісторыі розных народаў. Асобныя творы паломніцкай л-ры нагадвалі дзённікі падарожжаў. Значным крокам у развіцці гэтага жанру было «Хаджэнне ў Царград» Ігнація Смаляніна (канец 14 ст.), напісанае назіральным і таленавітым аўтарам. У 15-пач. 16 ст. ўзнік панегірычны жанр пахвал, што прысвячаліся асобным дзярж. дзеячам ВКЛ («Пахвала Вітаўту», «Пахвала гетману Канстанціну Астрожскаму» і інш.).

На раннім этапе гісторыі ВКЛ найб. росквіту дасягнула летапісанне, якое адчула значны ўплыў стараж.-рус. і адыграла выдатную ролю ў станаўленні бел. і літоўскай гіст. прозы. На змену мясц. летапісам з'явіліся агульнадзярж. бел.-літоўскія, у якіх адлюстравана багатае мінулае бел. і літоўскага народаў. 3 агульнадзярж. пазіцый асвятляліся падзеі ў «Летапісцы вялікіх князёўлітоўскіх» (1-я трэць 15 ст.) і Беларуска-літоўскім летапісе 1446. У іх выявіліся погляды грамадскіх колаў Беларусі і Літвы, што падтрымлівалі велікакняжацкую ўладу ў яе барацьбе з феад. раздробленасцю, за паліт. адзінства і магутнасць сваёй краіны. Істотна змянілася і жанравая прырода бел.-лі-тоўскіхлетапісаў,асаблівасцюякой стала спалучэннетрадыц. пагадовай формы выкладу з прагматычным апавяданнем пра мінулае. Быў выпрацаваны своеасаблівы летапісны стыль, лаканічны, выразны, блізкі да стылю дзелавога пісьменства. Важным гіст. падзеям прысвячаліся невял. аповесці - асобныя творы са сваімі героямі і самастойным сюжэтам.

У 15 ст. з'явіліся і першыя пераклады на бел. мову твораў рэліг. характару (асобныя кнігі Бібліі, аповесці «Пакуты Хрыста», «Жы-ціе Аляксея, чалавека божага» і інш.), што засведчыла пачатак працэсу дэмакратызацыі на бел. землях царк.-рэліг. пісьменства і паказала вял. лексіка-стылістыч-ныя багацці і маст.-выяўл. магчы-масці бел. літ. мовы таго часу.

Істотныя сац.-паліт. і культ. зрухі ў жыцці грамадства (16 ст.), зараджэнне гуманіст. светапогля-ду, пашырэнне ўзаемасувязей з

перадавымі краінамі Еўропы, узнікненне кнігадрукавання і інш. фактары спрыялі больш актыўнаму развіццю л-ры ВКЛ. Узніклі Статуты ВКЛ 1529,1566 і 1588, складзеныя адпа-ведна пад кіраўніцтвам канцлераў А.Гаштольда, ІА.Радзівіла Чорнага, к.Валовічаі пад-канцлера Л .Сапегі - выдатныя, еўрап. ўзроўню помнікі дзелавога пісьменства, прававой думкі і культуры бел. і літоўскага народаў, з'явілася плеяда высокаадукаваных і тале-навітых пісьменнікаў, зарадзіліся новыя віды і жанры (кніжная паэзія, рэфармацыйная публіцыстыка, гіст.-мемуарная л-ра, драматургія). Л-ра набыла большую публіцыс-тычнасць і сац. завостранасць, у ёй з'яўляліся творы, напісаныя з пазіцый рэнесансавага гуманізму, узмацняўся асабовы пачатак, зараджаліся індывід. стылі.

Этапнае значэнне ў гісторыі бел. л-ры і культуры ВКЛ мела дзей-насць бел. гуманіста-асветніка, заснавальнікаўсх.-слав. кнігадрука-вання, пісьменніка і перакладчыка Ф.Скарыны. Дасканалы пераклад і высокамастацкае выданне Скарынам 23 кніг Бібліі (Прага, 1517-19), «Малой падарожнай кніжкі» і «Апостала» (Вільня, 1522-25), рацыяналістычна-асветніцкі дух яго каментарыяў, свецкі характар афармлення кніг садзейнічалі секулярызацыі і дэмакратызацыі л-ры ў Беларусі і Літве. Скарына быў пачынальнікам бел. вершаскладання і гімнаграфіі, ён давёў да высокай дасканаласці жанр прадмоў -зародкаў бел. літ.-знаўства і крытыкі, бел. філалогіі.

У эпоху Адраджэння ў ВКЛ ва ўмовах росту грамадска-паліт. і нац. самасвядомасці народаўузмацнілася цікавасць да мінулага. У 1-й пал. 16 ст. ўзнікла «Хроніка Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага», у якой пададзена легендарная гісторыя ўзнікнення гэтай дзяржавы, сцвярджалася высакароднае паходжанне літоўскіх князёўі паноў (ад рымскіх патрыцыяў). Найвышэйшае дасягненне агульнадзярж. бел.-літоўскага летапісання - Хроніка Быхаўца (2-я чвэрць 16 ст.), напіса-ная ў форме гіст. аповесці і прысвечаная палітычнай гісторыі Беларусі і Літвы ад легендарных часоў да пач. 16 ст. У хроніках удасканальваліся прыёмы і формы белет-рызацыі гісторыі, хоць у цэлым яны захавалі сярэдневяковы характар (ананімнасць, кампіляцыйнасць, сінкрэтызм, апісанне падзей па іх знешняй сувязі і інш.). Бел.-літоўскія летапісы і хронікі прыкметна паўплывалі на польскую хранаграфію 16—17 ст. Пераважна паводле гэтых твораў выклаў гісторыю ВКЛ гА.Стрыйкоўскі, які доўгі час жыў, служыўі працаваўу Літве і Беларусі. Яго «Хроніка польская, літоўская, жамойцкая іўсей Русі» (Каралявец, 1582) была першай друкаванай гістарыяграфічнай працай, у якой мінулае літоўскага і бел. народаў пададзена ў агульнаеўрап. кантэксце і ў сувязі з гісторыяй Польшчы і стараж. Русі.

Пачынальнікам рэнесансавай паэзіі ў ВКЛ быў гА.Гусоўскі - паэт-лацініст, аўтар прынлады з псторыі і жыцця прыроды, горача адстойвае думку, што роднае слова з'яўляецца неадменнай умовай існавання нацыі. Прадмова Даўкшы - глыбо-капатрыятычны помнік гуманіст. ідэй эпохі, узор высокага рытарычнага мастацтва. Важную ролю ў развіцці старалітоўскага пісьменства гэтага часу адыгралі К.Сірвідас, укладальнікі і перакладчыкі духоўных твораў М.Пяткявічус, С.Яўгеліс-Целега, С.Славачынскіс, Б.СХілінскі.

Феад.-каталіцкая рэакцыя, што пачалася ў ВКЛ у 1570-я г., надала л-ры іншы кірунак. Кнігадрукаванне і літ. дзейнасць правасл. брацт-ваў, публіцыстыка і палемічная л-ра 16-17 ст. з'яўляюцца агульным здабыткам бел. і ўкр. л-р. Многія выдатныя дзеячы культуры гэтага перыяду (М.Сматрыцкі, Хрыстафор Філалеі, П.Зізаній і С.Зізаній, С.Косаў), нягледзячы на ўваходжанне пасля Люблінскай уніі 1569 земляў Украіны ў склад Польскай Кароны, былі адначасова бел. і ўкр. пісьменнікамі. Асн. зместам іх публіцыстыкі стала палеміка вакол царкоўнай уніі. Важную ролю адыгралі ў той час брацтвы, якія са-дзейнічалі кансалідацыі патрыят. сіл бел. і ўкр. народаўу іх барацьбе супраць наступу каталіцкай царквы і асімілятарскай палітыкі Поль-шчы. У палеміцы ўдзельнічалі людзі розных класавых інтарэсаў, нац.-культ. і рэліг. арыентацыі, літ. густу і таленту; яна была вострай зброяй ідэалагічнай барацьбы, таму нямала твораў выйшла ананімна або пад псеўданімамі («Апокрысіс»,«Перасцярога»,«Унія»,«Гармонія»іінш.). Непрымірымымі змагарамі за веру продкаў і нац. традыцыі былі Лявонцій Карповіч - яркі прадстаўнік аратарскай прозы пач. 17 ст. і Афанасій Берасцейскі - аўтар палемічна-публіцыстычнага «Дыя-рыуша». Складальнікам першай грунтоўнай граматыкі царк.-слав. мовы быў Сматрыцкі, які ў розны час заўзята абараняў і праваслаўе («Фрынас»), і унію («Апалогія»). Лагер каталіцка-уніяцкіх палемістаў прадстаўлялі П.Скарга (аўтар «Казанняў сеймовых» і трактата «Пра адзінства Царквы Божае»), І.Пацей (аўтар публіцыстычных твораў на бел. і польск. мовах, прасякнутых духам кампрамісу з каталіцкай царквой). Багаслоўскія і палемічныя творы многіх укр. пісьменнікаў эпохі ранняга ба-рока (І.ВішанскагаДово Барэцкага,/7озоро Барановіча, І.Галятоўскага, З.Капысценскага, Пятра Магілы, К.Сакавіча і інш.) былі вядомы і ў Беларусі і ўдзельнічалі ў шмат у чым агульным бел.-ўкр. літ. працэсе таго часу.

У непасрэднай сувязі з царк.-рэліг. палемікай у л-ры ВКЛ развіўся жанр пропаведзі (Карповіч, Пацей,Сматрыцкі, Сірвідас, І.Брэткунасінш.). Грамадска-паліт. жыццёў ВКЛ садзейнічала развіццю свецкага красамоўства. Найб. відным прадстаўніком бел. аратарскай прозы быў Сапега. Шырокае бытаванне атрымаўжанр прадмоў, якому спрыяў росквіт кнігадрукавання ў 2-й пал. 16-17 ст. 3 узнікненнем школьнага тэатра зара-джаецца драматургія. Першыя яе спробы - інсцэніроўкі біблейскіх сюжэтаў. Паміж актамі школьных драм разыгрываліся камедыйныя сцэнкі - інтэрмедыі, паводле паходжання і характару напаўфальклорныя творы, прасякнутыя нар. гумарам. 3 імі звязана з'яўленне ў бел., укр. і літоўскай л-рах дэмакратычнага героя - прадстаўніка трэцяга саслоўя (студэнта, рамесніка, селяніна).

Новай з'явай у л-ры 16-1-й пал. 17 ст. была кніжная паэзія, пачатак якой паклалі яшчэ Скарына і Мажвідас. Яна вызначалася ідэйна-тэматычнай і жанрава-стылявой разнастайнасцю. Вяліся пошукі ў жанры паэмы, папулярнасцю карыстаўся жанр эпіграм - рытарычных пахвал, пададзеных у форме вершаваных надпісаў да гербаў мецэнатаў. Бытавалі таксама дэкламацыі, элегіі, сатыр. і духоўныя вершы, грамадз. лірыка, найлепшы ўзор якой удаўняй бел. паэзіі - верш Я.К.Пашкевіча«Польска квнтнет лацнною...». Некат. тагачасныя паэты ВКЛ пісалі на польскай (ІК.Рымша, [.Пель-грымоўскі, Я.Пратасовіч, 1.Яўлевіч) і лац. мовах (Я.Радван, Ц,.Набароўскі, С.Рысінскі і інш.). Сярод лацінамоўных твораў 2-й пал. 16 ст. вылучаецца «Радзівіліяда» (Вільня, 1588) Радвана. У гэтай пісанай гекзаметрам (на ўзор «Энеіды» Вергілія) патрыятычнай паэме аўтар узвялічыў заслугі М.Радзівіла як палкаводца і палітыка, уславіў гераічныя подзвігі абаронцаў Айчыны. 3 твораў, напісаных па-польску, вылучаюцца ананімныя «Пратэй» (1564, Берасце, магчымы аўтар - .Базылік) і «Лямант на смерць Рыгора Осціка» (Вільня, 1580). У «Пратэі» ў сатырычным асвятленні закранаюцца надзвычай вершаў і паэм, у т. л. глыбокапатрыятычнай «Песні пра зубра» (Кракаў, 1523). 3 вял. мастацкай сілаю і любоўю паказана ў паэме прыгажосць прыроды роднага краю, апеты ратныя і мірныя справы, заняткі і звычаі беларусаў і літоўцаў, услаўлена іх гераічнае мінулае. У творы выявіўся рэнесансавы эстэтычны ідэал аўтара з яго верай у чалавека дзейнага, гарманічна развітога, духоўна і фізічна дасканалага. «Песня пра зубра» -першы ў бел. і літоўскай л-рах буйны вершаваны твор, першая песня пра «Літву», складзеная для зах.-еўрап. чытача.

На 1-ю пал. 16 ст. прыпадае зараджэнне пісьменства на літоўскай мове, якое пача-лося ва Усх. Прусіі і мела пераважна рэліг. характар. Першыя пераклады рэліг. пес-напенняў на літоўскую мову зрабілі дзеячы Рэфармацыі С.Рапалёнкі А.Кульвец. У1547 у Караляўцы гА.Мажвідас падрыхтаваў і выдаў па-літоўску «Простыя словы катэхізіса». Акрамя катэхізіса, кніга змяшчае і 1-ы літоўскі буквар («Танная і сціслая навука пісаць і чытаць») і пераклад 11 духоўных песень, якія ўтрымліваюць нямала гіст. і бытавых рэалій.

У 2-й пал. 16 ст. ў сувязі з актывізацыяй усяго грамадска-паліт. і культ. жыцця ВКЛ больш хутка развівалася і л-ра. Шмат у якіх бел., літоўскіх і ўкр. гарадах былі адкрыты друкарні і школы розных кірункаў (пратэстанцкія, праваслаўныя, каталіцкія), выдаваліся буквары, граматыкі, слоўнікі. Творы пісаліся і друкаваліся на бел., царк.-слав., літоўскай, польск. і лац. мовах. Найб. развіццё атрымала палемічная публіцыстыка.

У 1560-70-я г. л-ра развівалася пад моцным уплывам рэфарма-цыйных ідэй, што было абумоўлена бытаваннем на літ.-бел. землях рэліг. вальнадумства, гуманістычнага рацыяналізму, пранікненнем у ВКЛ розных плыняў зах.-еўрап. пратэстантызму (лютэранства, каль-вінізму,антытрынітарызму). Прапаведніцкая і асветніцкая дзейнасць рэфарматараў па сутнасці мела антыфеад., раннебуржуазны характар і адыграла важную ролю ў абуджэнні грамадскай думкі, спрыяла пашырэнню ідэй рацыяналізму і ўмацаванню рэліг. верацярпімасці. Рэфармацыйная публіцыстыка ўзбагаціла ідэйны змест бел. і літоў-скай л-р, іх тэматыку і праблематыку, жанры і стылі.

Рэфармацыя ў ВКЛ вылучыла плеяду публіцыстаў, сярод якіх найб. значныя С.Будны, В.Цяпінскі, к.Волан, Міхалон Літвін і к.Ратундус. Бліскучы палеміст, ідэолаг антытрынітарыяў ВКЛ Будны ўвайшоў у гісторыю слав. культуры як аўтар «Катэхізіса» (Нясвіж, 1562) з анты-клерыкальнай прадмовай, публіцыстычных трактатаў, у т. л. «Пра свецкую ўладу» (1583), як перакладчык (на польск. мову) і адзін з заснавальнікаў філал. крытыкі Бібліі ў Еўропе. Паслядоўнік скары-наўскіх традыцый Цяпінскі ўпершыню пераклаў на бел. мову «Еван-гелле» (1570-я г.), з патрыят. пазіцый абараняў родную мову і куль-туру, гнеўна асудзіў своекарыслівасць і рэнегацтва бел. духавенства і свецкіх феадалаў. Больш за 20 публіцыст. твораў апублікаваў на лац. і польск. мовах Волан, які з'едліва высмейваўу іх абскурантызм рэліг. фанатыкаў, адстойваў свабоду асобы. Шырока вядомы яго палемічныя выступленні супраць езуітаў; іх перавыдавалі ням. пратэс-танты і франц. гугеноты, а каталіцкая царква занесла ўіндэкс забаро-неных кніг. Сярод аўтараў, якія пісалі на літоўскія тэмы на лацінцы, асабліва вылучаецца Міхалон Літвін з яго трактатам «Пра норавы та-тар, літвінаў і маскавітаў» (1550, часткова надрук. ў 1615, Базель). Аўтар супастаўляе быт літвінскай шляхты з бытам падданых Маскоў-скай Русі і татараў. Ён крытыкуе «вольнасці» літвінскай шляхты як крыніцу магчымай анархіі. Разам з тым Літвін захапляецца Кіевам і прыроднымі багаццямі Падняпроўя, падрабязна апісвае культ. і сац.-паліт. становішча Русі.

На гэты ж час прыпадае зараджэнне літоўскамоўнага пісьменства на тэр. ВКЛ. Яго пачынальнікам быў гАДаўкша, які зрабіў дасканалы пераклад на літоўскую мову «Катэхізіса» Я.Лядэсмы (1595) і зб. про-паведзяў Я.Вуека «Пасціла каталіцкая» (1599). Акрамя лац. пры-свячэння, «Пасціла» мае 2 прадмовы: адну на літоўскай, другую на польскай мовах. Асабліва прыкметная другая, у якой аўтар, падаючы важныя пытанні грамадска-палітычнага і культ.-рэлігійнага жыцця Польшчы і ВКЛ, па-казваецца, да якой бяды можа давесці дзяржаву неабдуманасць дзеянняў з боку шля-хецкага стану. «Лямант на смерць Рыгора Осціка» на прыкладзе аднайменнага героя ўздымае не менш актуальныя пытанні шляхецкай здрады Радзіме і пакарання за гэтае злачынства з боку дзяржавы, грамадства і сям'і. «Дзесяцігадовая аповесць пра ваенныя справы... Крыштофа Радзівіла» (Вільня, 1585) паэта-панегірыста Рымшы, аўтара эпіграм на бел. мове і вершаванай «Храналогіі» (Астрог, 1581), - найбуйнейшы з створаных у той час на тэр. ВКЛ польскамоўных эпічных твораў, прысвечаны апісанню вайсковых выпраў К.Радзівіла на працягу 10 гадоў (1572-82). Важныя пытанні грамадска-паліт. жыцця, міждзярж. узаемаадносін ВКЛ і Расіі канца 16-пач. 17 ст. узнімаўу сваіхбагатых зместам паэмах Пельгрымоўскі, сакратар пасольства Л.Сапегі ў Масквуў 1600-01. Знач-най з'явай у літ. жыцці было з'яўленне першай вершаванай энцыклапедыі «Вынаходнікі рэчаў» Пратасовіча (Вільня, 1608). Найб. значнае дасягненне бел. паэзіі таго часу -ананімная лірычная паэма «Лямант насмерцьЛявонція Карповіча» (Вільня, 1620), напі-саная па-беларуску ў стылі элегіі.

Развіццё літоўскай паэзіі адбывалася пераважна ў рэліг. рэчышчы [зб. духоўных песень Брэткунаса, 1589; «Пасціла» Ё.Маркунаса, 1600 (пер. польск. кальвінісцкай «Пасцілы» М.Рэя); «Новая кніга песень» І.Клейна, 1666 і інш.], хаця пэўнае развіццё зведалі жанры эпітафіі (Б.Пятравічус) і прысвячэння (С.Яўгеліс-Целега).У сярэдзіне 17 ст. пачаў літ. дзейнасць паэт, драматург і асветнік Сімяон Полацні. Ён узбагаціў бел. паэзію новымі тэмамі і ідэямі, формамі і жанрамі,узняў сілабічнае вершаскладанне ўсх. славян на больш высокую ступень. У 16-1-й пал. 17 ст. актыўна развівалася і бел. проза свецкага кірунку. Характэрнай яе рысай была белетрызацыя п'ст.-дакументальных дзелавых запісаў, што выявілася ўжо ў Хроніцы Быхаўца. У гэтым рэчышчы з'явіліся лісты Ф.Кміты-Чарнабыльскага (1573-74), напі-саныя каларытнай моваю, перасыпанай нар. прымаўкамі. Працэс белетрызацыі і дэмакратызацыі бел. публіцыст. прозы прадаўжалі па-радыйна-сатыр. «Прамова Мялешкі» (1-я пал. 17 ст.) і «Ліст да Абу-ховіча» (1655) - творы вял. грамадска-паліт. гучання, яркія і сама-бытныя.

Глыбокуютрансфармацыю перажывала гіст.-дакументальная про-за. Замест агульнадзярж. летапісаў і хронік узніклі новыя літ. жанры: мемуары (дыярыушы), мясц. летапісы і хранографы. У пач. 17 ст. новагародскі шляхціц Ф.Еўлашоўскі стварыў адзін з першых бел. дыярыушаў, у якім малюнкі жыцця і побыту бел. шляхты пададзены ў сувязі з біяграфіяй аўтара. Багатыя і цікавыя зместам напісаныя па-польску дыярыушы С.І.Маскевіча і Б.К.Маскевіча,у якіх занатаваны бурныя падзеі вайны з Расіяй у пач. 17 ст. і нац.-вызв. вайны бел. і ўкр. народаў сярэдзіны 17 ст. Шырокую вядомасць набыла сухая, аднак надзвычай працяглы час папулярная лац. «Гісторыя Літвы» (1650-69) Ь.Каяловіча. Мясцовым святаром з Магілёўшчыны складзены Баркулабаўскілетапіс, у якім апісаны важныя гіст. падзеі канца 16-пач. 17 ст., праўдзіва пададзены запамінальныя малюнкі цяжкага жыцця бел. вёскі таго часу. Яскравым прыкладам жанру хранографа была «Вялікаяхроніка», складзеная ў 17 ст. на падставе перакладзеных на бел. мову польскіх хронік М.Бельскага, Стрыйкоўскага, сярэдневяковых гіст. аповесцей і інш. крыніц.

Актывізавалася і перакладчыцкая дзейнасць, што сведчыла пра павелічэнне чы-тацкага попыту і ўзмацненне культ. узаемасувязей народаў ВКЛ з інш. народамі свету. Сярод перакладаў на бел. мову пачалі пераважаць творы свецкага характару, белет-рыстычная проза: зб-кі дыдактычных навел («Вялікае зярцала», «Зорка прасветлая», «Рымскія дзяянні»), воінскія аповесці («Гісторыя пра Атылу», «Аповесць пра Скандэр-бега»), рыцарскія раманы («Аповесць пра Трышчана», «Аповесць пра Баву»), прыгод-ніцкая л-ра («Гісторыя пра Апалона Цірскага»), але ніводны з бел. перакладаў не быў надрукаваны. У літоўскай л-ры пач. 17 ст. таксама з'яўляюцца перакладныя творы, пер-шымі сярод іх сталі «Байкі Эзопа» ў перакладзе І.Шульцаса (1706, Каралявец), якія адначасова былі і першай свецкай кнігай на літоўскай мове. Адметнай рысай л-ры ВКЛ 16-17 ст. было павелічэнне польскамоўных перакладаў з зах.-еўрап. л-р. Пераважна гэта былі гістарыяграфічныя і біяграфічныя крыніцы па антычнай і сярэдневяковай гісторыі, як, напр., «Жыццё Юрыя Кастрыёта» албанца М.Бар-леція ў перакладзе берасцейскага друкара Ц.Базыліка (1569) або «Гісторыя іудзейскай вайны» І.Флавія (1617, Любча). Часам падобныя творы адвольна скарачаліся перакладчыкам або белетрызаваліся ў інтарэсах чытача. Так, Б.Будны да «Апафегматаў» (1614, Любча), апрацоўкі 80 анекдотаў з аднайм. твора Плутарха, дадаў шэраг польскіх, а «Гісторыя пра Тэагеніса і Харыклею» новагародскага шляхціца А.За-харэўскага (1588, б.м.) з'яўляецца пераробкай «Эфіопікі» Геліядора.

У цэлым л-ра ВКЛ эпохі контррэфармацыі развівалася ў рэчышчы барока. Характэрныя асаблівасці гэтага стылю прык-метны ўжо ў асобных творах панегірычнай паэзіі, драматургіі, палемічнай і аратарскай прозы канца 1б-пач. 17 ст. Ідэйна-маст. прынцыпы барока, светаадчуванне той складанай эпохі найб. паслядоўна выявіліся ў філас.-рэліг. лірыцы. Дасягнен-ню пэўнага адзінства творчых прынцыпаў л-ры садзейнічалі тэарэт. працы, напр., паэтыка Н.К.Сарбеўскага.

У вельмі складаных умовах агульнага сац.-эканам. і гра-мадска-паліт. крызісу Рэчы Паспалітай, у складзе якой зна-ходзіліся Беларусь і Літва, разбуральных войнаў, напружанай ідэалаг. барацьбы і рэліг. канфрантацыі, узмацнення сац. і нац. ўціску, паланізацыі адбываўся працэс развіцця бел. і літоўскай л-р у пераходны перыяд (2-я пал. 17-1-я пал. 18 ст.). Адмірала старая эстэт. сістэма, занепадалі традыц. літ. жанры. Далейшая секулярызацыя і дэмакратызацыя, уплыў фальклору і інш. прывялі да ўзнікнення інтымнай лірыкі, парадыйна-сатыр. і гумарыстычнай прозы, з'яўлення новыхтрадыцый. Разам зтым далейшае развіццё атрымала гіст.-мемуарная л-ра, у стварэнні якой найб. ролю адыгралі прадстаўнікі шляхты. У канцы 17-1-й пал. 18 ст. Т.Суртам і Ю.Трубніцкім была напісана Магілёўская хроніка, выдатны помнік гар. летапісання Беларусі, каштоўная крыніца па гісторыі ВКЛ таго часу. Яркай з'явай стала творчасць драматурга і паэтэсы Ф.У.Радзівіл.

Ідэі Асветніцтва садзейнічалі пераасэнсаванню і пераадоленню ў др. пал. 18 ст. старых літ. традыцый,узмацненню новых эстэт. тэндэнцый, з'яўленню якасна новых маст. твораў, якія паклалі пачатак фарміраванню нац. бел. і літоўскай л-р на нар. мовах. Найб. яркімі і выдатнымі літ. помнікамі той эпохі на землях ВКЛ былі паэма КДанелайціса «Поры года» і «Камедыя» К.Марашэўскага. Лацінамоўная творчасць паэта-асветніка М.Карыцкага, хоць і была значнай літ. з'явай свайго часу, аднак ужо не вызначала вядучыя тэндэнцыі ў станаўленні новых бел. і літоўскай л-р.

Спіс выкарыстанай літаратуры:

Энцыклапедыя Вялікае Княства Літоўскае - Том 1, 2007 г.

Пн	Вт	Ср	Чт	Пт	Сб	Вс
01	02	03	04	05	06	07
08	09	10	11	12	13	14
15	16	17	18	19	20	21
22	23	24	25	26	27	28
29	30

Літаратура ў ВКЛ

NEW БЕЛАРУСЬ

Меню для авторов

Добавить статью

Редактировать работы

Зарегистрироваться

Полезные ссылки

Искать похожие?

Скачать мультимедию?

ССЫЛКИ ДЛЯ СПИСКА ЛИТЕРАТУРЫ

По стандарту ВАК Республики Беларусь

По ГОСТу Российской Федерации

URL для сайта, блога (постоянный обратный адрес данной страницы)

Найденный поисковым роботом оригинал

ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!

ОБРАТНО В РУБРИКУ?

БЕЛАРУСЬ НА LIBRARY.BY