Барацьба за cтварэнне беларускай дзяржаўнасті

Пасля лютаускай буржуазнай рэвалюцыі 1917 г., пасля свяржэння царызму адрадзіуся беларускі нацыянальны рух. Аднавіла сваю дзейнасць Бел.Сацыалдэмакратычная Грамада ( БСГ ), узніклі іншыя нацыянальныя ррганізацыі. У сакавіку 1917 г. БСГ арганізавала у Мінску зўезд прадстаунікоу Бел. нацыанальных арганізацый. Які выказауся за прадастауленне Б. Аутаноміі у складзе Расійскай Федератівной Дэмакратычнай рэспублікі. Аднак часовы урад адклаў вырашенне гэтага пытання да Устаноучага сходу (Учредітельное собраніе ). Часовы урад не вырашыу ні воднага пытання ( зямлю сялянам не далі ) - - кастрычніцкая рэвалюцыя. Да восені 1917 г. Бел.Нац.Рух набыу массавы характар. Найбольш уплывовай партыяй у яе заставалася БСГ. Акрамя Б яе арганізацыі існавалі у Петраградзе, Маскве і іншых гарадах Расіі і Украіны, дзе пражывала шмат беларусау. У першую сусветную вайну бажанцау беларусау было больш 1,5 мільена. Лідэрам БСГ у гэты час зўяуляліся Язэп Дыла, Дзміцер Шылуновіч ( Цішка Гартны ) , Аркадзь Смоліч, Сымон Рак-Міхайлоускі, Язэп Лесік, Алесь Чарвякоу. Нац. Рух хутка пашырался і сярод беларусау-вайскоуцау на Расійска-Германском фронце ад Балтыкі да Чорнага Мора, таксама сярод матросау Балтыйскага флоту. Да яго сталі далучацца асобныя прадстаунікі маемасных классау, землеуласнікі, каталіцкія святары, але у аснове гэта быу рух дэмакратычны з абсалютнай перавагай сялян, рабочых, салдатаў, матросаў, народнай інтэлігенцыі.

У снежні 1917 г. адбыуся першы Усебеларускі зўезд ( Кангрэс ), які быу арганізаваны пры вядучай ролі БСГ у Мінску, з дазволу і з фінансавай падтрымкай з боку Цэнтральных Бальшавістскіх уладау – Савета Народных камісарау. У яго рабоце удзейнічала 1872 дэлегата , з іх 1167 з рэшаючым голасам, якія прымалі удзел у галасаванні. Урачыстае адкрыцце зўезда адбылося 1 снежня ( 20 сн.) 1917 г. у гарадскім тэатры ( цяпер тэатр Я.Купалы). Адкрыцце адбылося, але дзейнасць яго пачалася 15 снежня, не усе дэлегаты прыехалі 7 снежня, дэлегаты былі з усей Беларусі, у тым ліку з Смаленская губерніі ( ануліраваннай тэрыторыі). У ноч з 17 на 18 снежня ( 29-30 ) зўезд пачау абмеркаванне пастановы аб самавызначэння Беларусі і аб часовай Краевой уладзе. Быу прыняты 1-й пункт ( аднадушна) гэтай пастановы, у якім зўзд прызнавау неабходным “дзеля выратавання роднага краю і аховы яго ад развалу і адарвання ад Рассійскай Дэмакратычнай Федэратыунай Рэспублікі неадкладна арганізаваць са свайго складу орган Краевай улады у асобе Усебеларускага Савета Сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатау”. Гэты савет павінен быу узначаліць кіраванне краем уступаючы у адносіны з рэальнай уладай ( у Петраградзе – Савет народных дэпутатау на чале з Леніным ). У гэты момант ( прыняцця 1-га пункта) зўявіліся прадстаунікі мясцовай бальшавістскай улады з узброеннымі салдатамі , якія па загадзе галоунакамандуючага заходнім фронтам і кірауніка пауночна-заходняй абласной арганізацыі бальшавікоу ( на загадзе Мяснікова ) разагналі зўезд, арыштавалі прэзідыум зўезда і яшчэ 27 чалавек – членау савета старэйшын. Ленінскі савет народных камісарау (СНК) , а у студзені 1918 г. 3-і Усерасійскі зўезд Саветау ухвалілі самачынную акцыю мясцовых бальшавістскіх уладау. Кіраунікі заходняй вобласці не прызнавалі існавання Бел. этнасу, бел. мовы, культуры, пра гэта яны адкрыта пісалі у газете “Звязда”. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі быу прынят дэкрэт аб скасаванні дакументау аб падзелах РП у канцы 18 в.( вывад – неправільна падзел). Дэлегаты Усебел. Зўезда сабраліся 18 снежня (31) у лакаматыуным дэпо і пад аховай Мінскіх чыгуначнікау абралі Савет (раду) як свой палнамоцны орган да другога Усебеларускага зўезда. 21 снежня (3 студзеня 1918 г.) 1917 г. рада абрала выканаучы камітэт, які дзейнічау у падполлі да 19 лютага 1918 г. 19 лютага бальшавіцкія улады спешна пакінулі Мінск, перабраліся у Смаленск. 20 лютага выканаучы камітэт рады Усебеларускага зўезда прыняу першую устауную грамату да народау Беларусі ( у той момант калі у краіне амаль было без уладу) у якой абвясціу сябе часоваю уладаю на Беларусі, і сфарміравау першы Нацыянальны Урад – Народны Сакратарыят на чале Язэпам Варокам. 3 сакавіка – падпісан Брэтскі мір, пасля чаго была прынята другая устауная грамата – 9 сакавіка 1918 г. Гэта было патрэбна т.як. па умовах Брэстскага дагавору большая частка Бел. аддавалася Германіі як залог ( Герм. Мела права акупіроваць тэрыторыю Бел.). У такіх умовах была прынята 2 грамата у якой Бел. абвяшчалась у межах рассялення беларусау – Беларускай Народнай Рэспублікай. 18 сакавіка Рада Усебеларускага зўезда ператварылася у раду БНР. У склад Рады былі дадаткова уведзены Іван і Антон Руцкевічы, Вацлау Растоускі і некаторыя іншыя, якія былі прыведзены з Вільні. Гэтыя Віленскія дзеячы падштурхнулі астатніх прыняць 3 грамату. 25 сакавіка 1918 г. Рада БНР прыняла 3 Устауную Грамату , у якой БНР абвяшчалася незалежнай і вольнай дзяржавай. (2) Гэта дата віншуецца як незалежнасць рэспублікі.

Нямецкія аккупанты не прызналі БНР і перашкаджалі яе дзейнсці, толькі была дазволена нацыянальная культурная і асветніцкая дзейнасць ( адкрыты бел. школы, печаталіся газеты), але не было дазволена ствараць беларускае войска, орган суда і мясцовай улады. 16 лютага – абвешчана незалежнасць Літвы, але яе незалежнасць немцы прызналі і гэта дало літоуцам сабраць узброеныя сілы, пасля чаго яны адстаялі сваю незалежнасць. А Бел. рэсп. Аказалася не абароненай. Але у Бел. рэсп. Былі выпушчаны пашпарт белар. Дэлегаты БНР дзейнічалі у розных канферэнцыях , дзе гаварылі, што існуе такая рэспубліка як БНР.

БНР прызналі : Украіна, Літва, Польша, Чехословакія, Фінляндія, Болгарія. Фактычна значна больш краін , у тым ліку Расія. Значынне факта , што балы абвешчана БНР : абвяшчэнне і дзейнасць БНР прымусілі ЦК бальшавіцкая партыі на чале з Леніным прыняць у снежні 1928 г. рашэнне аб утварэнні БССР. Дейнасць Бел.Рэсп.: у 19-20 гг.. не прызнав БНР, кіраўнік польскай дзяржавы абяцау аутаномію БНР, але абяцанні гэтыя не маглі здейсніцца, т.як. землеуласнікі, буржуазія былі супраць. Урад БНР пераехау у Гродна. Потым у Прагу. У 1925 годзе праізашоу раскол. Частка прызнала Сав. Бел, але праз некалькі год былі рэпрэсіраваны. Цэнтрам беларускай эміграцыі зўяуляецца Прага . Печатка Бел.Рэсп. назодзіцца за мяжой. Сагінец – старшыня БНР.