СОНЕЧНЫ ГАДЗІНЬНІК У В. ІШЧАЛІНА

Сонечныя гадзіньнікі – найстаражытнейшыя навуковыя прыборы. Іх выкарыстоўвалі йшчэ за шмат вякоў да н.э. Вядома, што сонечныя гадзіньнікі (па грэцку-гноманы) ўжываліся ў Старажытным Эгіпце[1].

З часоў антычнасьці стваральнікі гэтых прыбораў ужо ведалі як адрэгуляваць іх на неабходную геаграфічную шырату. У жывапісу Адраджэння мы сустракаем “ унівэрсальныя” сонечныя гадзіньнікі ў выглядзе шматграньнікаў, кожны бок якіх адпавядае сваёй геаграфічнай шыраце.

Нягледзячы на тое, што йшчэ ў 12ст. будучы папа Рымскі СільвестрІІ(у той час абат Герберт) вынайшаў мэханічны гадзіньнік[2] , у эпоху Адраджэньня ў Эўропе наступае росквіт вытворчасьці розных сонечных гадзіньнікаў, ад стацыянарных , усталяваных на плошчах гарадоў, у палацах магнатаў, у дварох кляштараў і г.д. , да партатыўных гадзіньнікаў. У гэты час ствараюцца новыя тыпы й новыя канструкцыі інструмэнтаў. Сонечны гадзіньнік робіцца ня толькі прыборам дакладнае мэханікі, але й сапраўдным творам мастацтва.

Самы вялікі ў сьвеце сонечны гадзіньнік збудаваны на пачатку 18ст. у Дэлі (Індыя). Цень ад трохкутняй сцяны , якая мае вышыню 18м. , падае на алічбаваныя мармуровыя дугі з радыюсам каля 6м. Гэты гадзіньнік дзейнічае дагэтуль й адлічвае час з дакладнасьцю да аднае хвіліны[3].

У нашай навуковай літараратуры інфармацыі аб сонечных гадзіньніках амаль што няма. Але вядома, што ў 1736г. у Нясвіжы быў напісаны на лацінскай мове курс пра выраб сонечных гадзіньнікаў розных канструкцыяў[4].

Цікавы сонечны гадзіньнік усталяваны каля Троіцкага касцёлу ў в.Ішчална Шчучынскага р-ну. Касцёл пабудаваны у 1758г. у стылі позьняга барока з цэглы. З паўднёвага боку касцёла знаходзіцца сонечны гадзіньнік .

Ён уяўляе сабою круглы абцясаны пастамэнт з камяню вышынёю каля 1м. і дыямэтрам каля 0,5м. . Двума сталевымі стрыжнямі да яго прымацавана медная круглая пласьціна дыямэтрам 0,3м. Трохкутняя стрэлка на палову зламаная. На пласьціне выгравіраваны : цыфэрблят , прозьвішча майстра (J.Malecki) , месца вырабу(Vilna) , геаграфічная шырата в.Ішчална(54 *41”2’) . Гэты гадзіньнік адносіцца да клясы гарызантальных сонечных гадзіньнікаў з трохкутняю стрэлкаю, верхні кут якой накіраваны на Палярную зорку. Цень ад стрэлкі падае на гарызантальны цыфэрблаят , часавыя дзяленьні якога няроўныя між сабою.

Верагодна, што гэты гадзіньнік быў замоўлены да заканчэньня будовы касцёлу .Ён уяўляе сабою цікавы ўзор дакладнае мэханікі, вырабленай у беларускай Вільні у 18ст..

Заўвагі

[1]Пьер Монтэ. Египет Рамзесов . – М.,1989. – С.42.

[2]Освальд Шпенглер. Закат Европы ч1. – Мн.,1997. – С.19.

[3]Ф.Ю.Зигель. Астрономы наблюдают. – М, 1979.-С.14.

[4]БСЭ Т.III.-С.284. – Мн ., 1979

Надрукавана ў "Cпадчына" №2-2000
Лаўрэш Л.
Круцiкаў У.
Пастухоў В.