Не выпадкова на
старадаўнім гербе Мінска знаходзіцца выява
Панны Марыі ў атачэнні анёлаў: нямала даўніх
святыняў абодвух хрысціянскіх вызнанняў у нашай
сталіцы было асвечана ў Яе гонар. Паказальна, што
ў кампендзіуме Навакоўскага пра цудатворныя
абразы Маці Божай (Кракаў, 1902г.) па колькасці
такіх абразоў на былых землях Вялікага Княства
Літоўскага Мінск уступае толькі Вільні. Усім
вядомы старадаўні абраз Маці Божай Мінскай з
замкавай царквы Нараджэння Багародзіцы, які
перажыў шматлікія ваенныя навалы і атэістычныя
ліхалецці, а цяпер знаходзіцца ў праваслаўным
Катэдральным саборы і карыстаецца вялікім
шанаваннем праваслаўных вернікаў. Нажаль,
загінулі (ці, будзем спадзявацца, толькі зніклі)
усе шанаваныя абразы Маці Божай з мінскіх
касцёлаў. Пра іх нават нельга сказаць "засталіся
толькі на фатаграфіях", таму што і фатаграфій
няма — толькі згадка ў архіўных інвентарах і
старых кнігах.
У шматтомнай працы
Ст.Заленскага напісана, што троцкі ваявода
Цыпрыян Бжастоўскі з жонкаю Рашэль Дунін-Раецкай
у 1682г. даў на пабудову мінскага езуіцкага
калегіума 50.000 злотых і падараваў у касцёл "грэчаскі"
абраз Маці Бо-жай, атрыманы ў Маскве ад цара
Фёдара Аляксеевіча ў 1684г. калі Бжастоўсіа як
пасол Рэчы Паспалітай вёў перамовы аб вечным
міры. Гісторык-езуіт ХУІІІ ст. Каспар Нясецкі ў
вядомай працы па геральдыцы і генеалогіі,
надрукаванай у Львове (1748), таксама паведамляе
пра гэты дар і называе абраз "вельмі каштоўным".
Аднак прасачыць далейшы лёс абраза не ўдаецца,
Магчыма, ён загінуў у пажары 1786г., калі касцёл
згарэў "амаль да асновы" (Інвентар пачатку
ХХст., НДА Беларусі, ф.1781, воп.26, адз. зах.1496). Пра
татальны пажар пісаў і Заленскі ("ацалелі
толькі 4 абразы пэндзля Чаховіча"), падаючы
дату — 1796г. Праўда, у пачатку ХХ ст. у алтары
Троіцкай капліцы знаходзіўся абраз Маці Божай у
металічнай шаце, але няясна, ці маецца на ўвазе
дар Бжастоўскага, ці гэта іншы абраз.
У касцёле
Наведання Тіанны Марыі жаночага кляштара
бернардынак (фундаваны ваяводам троцкім
Аляксандрам Слушкам у 1642г.) быў цудатворны абраз
Маці Божай, аздоблены сярэбранай шатай і
каронамі. У 1672г. віленскі біскуп суфраган Мікалай
Слупскі і правінцыял бернардынцаў Гіяцынт
Буркевіч, вывучыўшы адпаведныя дакументы,
прызналі абраз цудатворным. Тады ж у езуіцкай
друкарні ў Вільні была надрукавана кніга пра
гісторыю і цуды абраза з прысвячэннем мінскаму
кашталяну Аляксандру Юдзіцкаму, які "ў нейкіх
абставінах, усё пакінуўшы, ад шведаў уратаваў
абраз, вывез яго з небяспекі як Энэй калісьці
сваіх багоў" (пісала ў прадмове сястра
дабрадзея бернардынак Францішка, прыарыса
кляштара).
Юдзіцкая
паведамляла, што абраз быў прысланы з Рыма ад
Папы Урбана УІІІ Зоф’і з Зяновічаў, жонцы
Аляксандра Слушкі, тады кашталяна троцкага за
тое, што яна паслала Найсвяцейшаму Пастару "містэрн,
выраблены ў ахвяру "Арра-rat ze wszystkіm" (магчыма,
нейкае дарагое адзенне). У доме Слушкаў абраз
адразу праславіўся цудамі аздараўлення і
дапамогі ў розных хваробах, ласкі дазнала тройчы
і сама гаспадыня, паш Мар’яна Абрамавічоўна (1640),
а таксама іншыя. Да таго ж мінскі канцылярыи
Сымон Плявіза ў сне бачыў абраз, акружаны святлом,
і нібы Маці Божая сказала: "ведай сам і іншым
скажы, што хто будзе звяртацца, будзе ўсцешаны".
Тады Слушкі аддалі абраз у кляштар, дзе ен
дапамагаў многім у хваробах і няшчасных выпадках.
Калі Мінск быў заняты маскоўскім войскам,
бернардынкі з абразом выехалі на Жмудзь, дзе
Юдзіцкі меў староства ў Ясвойнях. За 12 гадоў, якія
паненкі правялі па-за сваім кляштарам, ніхто іх
не крануў, не пашкодзіла ім і эпідэмія 1657г., што
яшчэ больш упэўніла сясцёр у цудатворнасці
абраза. У хуткім часе пасля вяртання ў Мінск,
сёстры апісалі цуды ў кнізе, і Юдзіцкая запрасіла
біскупа Слупскага прыслаць кананічную камісію.
Неўзабаве пасля
прызнання абраза цудатворным Лявонцій Тарасевіч
наштыхаваў з яго гравюру на медзі, якая дазваляе
ўявіць іканаграфію святыні. Марыя стаіць за
сталом, на якім ляжыць разгорнутая кніга і
раскіданы галінкі ружаў. Дзіцятка Езус стаіць на
гэтым стале, прыхінуўшыся да Маці, якая
прытрымлівае Яго праваю рукой, а левай (са
скіпетрам) паказвае Дзіцяці на літары, як бы
навучаючы. На галовах высокія кароны, вакол —
шырокія німбы з шасціканцовымі зорачкамі ўздоўж
краю. Сюжэт не мае аналагаў у беларускім
іканапісе, ён выглядае як трансфармацыя больш
вядомага сюжэта "Святая Анна, якая навучае
Марыю".
Касцёл
бернардынак быў зачынены ў 1866г. Пра лёс
законніцаў нічога не вядома. Перад адыходам ім
удалося перадаць некаторыя касцёльныя прадметы
ў суседнія парафіі. Арган трапіў у Койданава, а
што сталася з абразом, невядома. Пра цудоўны
абраз у галоўным алтары мінскага касцёла
паведамляе і сучасны кампендзіум бернардынскіх
кляштараў не падаючы звестак пра яго лёс.
Стольнік мінскі
Антон Тэадор Ваньковіч у 1703г. заснаваў касцёл
босых кар-мелітаў. У 1763г. староста мінскі Міхал
Валадковіч вымураваў ім прыгожы кляштар і касцёл
Марыі Магдалены, трохнававы, з 6-цю алтарамі. У
бочным алтары знаходзіўся цудатворны абраз Маці
Божай Шкаплернай у сярэбранай шаце. У 1797г. біскуп
Дадэрка перавёў сюды францішканаў; у 1833г. яны
былі выдалены. У 1850-е гады касцёл яшчэ велічна
ўзносіўся над старым местам на вуліцы
Новафранцішканскай.
Кляштар
бернардынаў з касцёлам св. Юзафа заснаваны ў 1624г.
Андрэем і Янам Кансоўскімі (вымураваны ў 1644—1652гг.).
Касцёл перацярпеў пажары ў 1737, 1809, 1835 гадах.
У бакавым алтары
гэтай святыні быў цудатворны абраз Найсвяцейшай
Панны Марыі Беззаганнага Пачацця з сярэбранай і
пазалочанай шатамі. У 1868г. касцёл быў забраны пад
царкву Кірыла і Мятодыя. Лёс абраза невядомы.
У 1632г. Войцех
Сялява заснаваў ордэн бенедыктынак. Фундатарамі
бенедык-тынскага касцёла былі Крыштоф Хадкевіч з
жонкай Горскай-Друцкай. У галоўным алтары
знаходзіўся абраз Маці Божай з Дзіцем у багатых
сярэбраных шатах і такіх жа каронах. Згодна з
інвентаром пачатку ХІХ ст., абраз быў намаляваны
на палатне; сярэбраная шата з пазалотай, карона,
вакол галавы 12 сярэбраных зорак, німбы
прамяністыя. У 1843г. кляштар быў зачынены, сёстры-бенедыктынкі
высланы ў Нясвіж, а пазней — у Слонім. У 1871г. у
кляштары бенедыктынак размясціўся праваслаўны
жаночы манастыр. Лёс абраза, на жаль, невядомы.
Касцёл святога Яна
Божага (баніфратраў), заснаваны ў 1704г. стольнікам
мінскім Тэадорам Ваньковічам, стаяў на Старым
рынку. У бочным алтары святыні таксама быў
цудатворны абраз Маці Божай, аздоблены
сярэбранымі шатамі і каронамі. (Мяркуюць, што
гэта была копія рымскага абраза Маці Божай
Снежнай.) У 1833г. касцёл і кляштар прададзены з
публічнага торгу. Лёс абраза таксама невядомы...
Такія, на жаль,
драматычныя пункціры лёсаў амаль усіх марыйных
абразоў, што калісьці ўпрыгожвалі мінскія
каталіцкія святыні і дапамагалі нашым продкам у
самых розных патрэбах. |