Пляц, на якім калісьці стаяў дом,
купіў за 50 рублёў у 1803 годзе бацька паэта -
Мікалай Міцкевіч - тады мінскі каморнік. Тут ужо
былі скляпы і падмуркі дома, які калісьці належаў
навагрудзкаму бурмістру і згарэў падчас пажару ў
Наваградку ў 1751 годзе. Спачатку Мікалай Міцкевіч
(бацька Адама) пабудаваў на пляцы сціплы драўляны
дом, які дазваляла складанае фінансавае
становішча. У 1806-1807 годзе пасля вялікага пажару ў
горадзе драўляны дом згарэў і на гэтым месцы быў
пабудаваны новы, мураваны дом, які, паводле слоў
Ігнація Дамейкі, быў "найлепшым ва ўсім
мястэчку, дзе мураванымі былі толькі касцёлы і
кляштары". (Быў яшчэ ў Наваградку і палац
Радзівілаў, у якім у 1812 годзе кватараваў брат
Напалеона Банапарта - вестфальскі кароль Геранім,
хаця існуе легенда, што спыняўся ён менавіта ў
доме Міцкевічаў).
Вядома таксама, што дом гэты "хаця
не ўбогі, заможным таксама не быў"… У новым
будынку сям'я Міцкевічаў жыла да 1812 года - да
смерці бацькі паэта. Хутка сям'я пакідае гэты дом
- не было сродкаў яго ўтрымліваць і пераходзіць
жыць у флігель, які стаяў на пляцы. Пасля смерці
маці 9 кастрычніка 1920 г. дом атрымалі ў спадчыну
чатыры браты: Францішак, Адам, Аляксандр і Ежы
Міцкевічы. Гаспадаром дома стаў Францішак. Браты
ж раз'ехаліся: Аляксандр меў юрыдычную практыку ў
Кіеве, Ежы, медык, знаходзіўся на Валыні, Адам быў
высланы ў Расію. Францішак жыў у Навагрудку да
выбуху паўстання 1830 года. Ён удзельнічаў у
паўстанні, за што у 1833 годзе маёмасць інсургента (у
тым ліку і дом) была канфіскавана і затым
прададзена… Шмат разоў фальварак пераходзіў з
рук у рукі, некалькі разоў гарэў і адбудоўваўся. У
часе Першай Сусветнай вайны ў доме кватаравалі
па чарзе ваенныя штабы: нямецкі, польскі і
бальшавіцкі. У маі 1922 года ў Навагрудку пабаваў
сын Адама Міцкевіча - 86-гадовы Уладзіслаў
Міцкевіч. У хуткім часе пасля гэтага візіту ў
Навагрудку паўстаў Міцкевічаўскі Камітэт, які 10
мая 1930 года вырашыў утварыць музей вялікага
паэта, але ніяк не змог дамовіцца з тагачаснымі
гаспадарамі. Толькі ў чэрвені 1937 года Камітэту
ўдалося атрымаць дом для музея. Урачыстае
адкрыццё музея Адама Міцкевіча адбылося за год
да Другой Сусветнай вайны - 11 верасня 1938 года.
Пасля рамонту дома ў ім былі сабраны памяткі і
ўнікальныя экспанаты, якія да цяперашняга часу
амаль не захаваліся. Знішчыла іх, як і дом,
нямецкая бомба 22 чзрвеня 1941 года. Захавалася
толькі мадзль парыжскага помніка Адама
Міцкевіча, набытая даваенным Міцкевічаўскім
камітэтам у жонкі разьбяра Антуана Бурдэля. У
юбілейны міцкевічаўскі 1955 год за кошт беларускай
дзяржавы дом быў адбудаваны ў даваенным выглядзе,
і на 100-годдзе са дня смерці Паэта ў ім быў адкрыты
Дом-музей Адама Міцкевіча з біяграфічнай
экспазіцыяй, аздобленай нешматлікімі памяткамі,
копіямі партрэтаў і фатаграфіямі, якія прыслаў з
Варшавы Міцкевічаўскі музей (сёння - Літаратурны
музей). Гзта быў пачатак супольнай працы
Варшаўскага і Навагрудскага музеяў, якая аднак
найбольш ажывілася пасля падпісання ў 1987 годзе
пагаднення аб супрацоўніцтве паміж музеямі. У
аснову праекта была пакладзена дакументацыя з
Варшаўскага Літаратурнага музея, сабраная яшчэ
сынам паэта Уладзіславам Міцкевічам. А яшчз праз
тры гады - у 1990 годзе была распачатая рзстаўрацыя
роднага дома Паэта, сядзібных пабудоў і
наваколля, якая скончылася 12 верасня 1992 годзе
ўрачыстым адкрыццём Дома-музея Адама Міцкевіча.
Адбудова дома-музея - гэта не толькі аднаўленне
будынка. І Дом-музей Адама Міцкевіча ў Наваградку
не толькі залавая музейная экспазіцыя - гэта
таксама і музей "пад адкрытым небам". Гэта -
аднаўленне шляхецкай сядзібы пачатку 19
стагоддзя: уласна дом, флігель, клець, альтанка,
студня. |