Вы здесь:
КУЛЬТУРА И ИСТОРИЯ БЕЛАРУСИ
З гісторыі Менскага кальвінскага збору
Людміла Іванова
Імклівае распаўсюджанне Рэфармацыі на землях Вялікага Княства Літоўскага з сярэдзіны ХVІ ст. прывяло да стварэння ў гарадах, мястэчках і маёнтках рэфармацкіх збораў (тэрмінам «збор» мы вызначаем і рэфармацыйны храм, і суполку пратэстантаў). Асноўная частка збораў існавала пад патранатам магнатэрыі й шляхты, якая далучылася да Рэфармацыі. У дзейнасці гарадскіх рэфармацкіх суполак (Вільня, Берасце, Менск, Віцебск, Полацк) пэўную ролю адыгрывала мяшчанства. Пры зборах будаваліся храмы, школы, шпіталі (прытулкі для бедных старых), друкарні.
Найбольшае распаўсюджанне ў Вялікім Княстве Літоўскім атрымаў кальвінізм. У канцы ХVІ ст. склалася арганізацыйна-тэрытарыяльная структура кальвінісцкай царквы. Галоўным кіруючым органам быў Сінод, які штогод збіраўся ў Вільні. Тэрыторыя Вялікага Княства Літоўскага была падзелена на 6 дыстрыктаў (Віленскі, Наваградскі, Падляшскі, Рускі, Завілейскі й Жмудскі), на чале якіх стаялі суперінтэданты. З ліку свецкіх асобаў (шляхты, гараджанаў) выбіраліся сеньёры, якія прымалі актыўны ўдзел у жыцці збораў.
Менск уваходзіў у Рускі (пазней - Беларускі) дыстрыкт. Старэйшым вядомым нам дакументам па гісторыі Менскага збору з’яўляецца наданне яму ў 1596 г. рэчыцкім старастам, князем Ярашам Іванавічам Жыжэмскім, зямельных уладанняў і дому ў Менску: «...дом свой уласны ў месце Менскім лежачы, які маю купным вечыстым правам ад нябожчыка Міхаіла Шышкі залатара...»1. Як вядома, Рэфармацыю прынялі не толькі каталікі, але й асобныя прадстаўнікі спрадвечна праваслаўных родаў - Валовічаў, Сапегаў, Хадкевічаў, Жыжэмскіх і інш. Цікава, што збяднелыя арыстакраты Жыжэмскія праз сваіх жанчын парадніліся з вядомымі дзеячамі Рэфармацыі: Соф’я Данілаўна Жыжэмская была жонкай Васіля Цяпінскага, выдаўца знакамітага «Евангелля», паплечніка Сымона Буднага; сястра Яраша Іванавіча Жыжэмскага - Міласлава - жонкай Андрэя Волана2, выдатнага кальвінісцкага тэолага, філосафа, пісьменніка-палеміста.
Дом з пляцам і рознымі гаспадарчымі пабудовамі знаходзіўся на вул. Юр’еўскай (частка цяперашняй вул. Інтэрнацыянальнай каля Кастрычніцкай плошчы), агарод прасціраўся аж да ракі Свіслач. Збору надаваліся таксама сенажаць за ракой Свіслач ля Буркалаўскага броду і пяць ніў: каля Свіслацкага шляху з Менску ў Слуцк; каля дарогі на Уборкі (раён сучасных вуліц - Маскоўскай, Талстога, Фабрыцыўса)3; за Боркаўскай дарогай; на Уборках паміж дарог, што вялі ад Менску да Лошыцы; нарэшце - каля балотца пры Боркаўскай дарозе4.
Гэты дом на вуліцы Юр’еўскай нейкі час меў ва ўтрыманні менскі мешчанін Ціхан Васілевіч, а па ягонай смерці - менская харужавая пані Дарота Нявельская Фёдарава Шалушыная, якая не згаджалася вяртаць дом збору. З гэтае нагоды сын фундатара, мазырскі войскі Яраш (Іеранім) Жыжэмскі, і мяшчане, сеньёры Менскага збору Станіслаў Рудковіч і Захарыяш Тамашэвіч, звярнуліся ў менскі ратушны суд. У жніўні 1606 г. суд прыняў рашэнне на карысць збору5.
Менскі збор атрымліваў і іншыя дараванні. Дом на вул. Збаровай (частка сучаснай вул. Інтэрнацыянальнай ад пл. Волі да вул. Урыцкага) для пратэстанцкага святара (казнадзея) запісала пані Салагубавая6, дом на «збаровым пляцы» - пан Ян Пратасовіч з жонкай, 200 коп завяшчаў збору ў сваім тастамэнце пан Ян Яноўскі7. У 1653 г. менскія зямяне пад патранатам віленскага ваяводы Януша Радзівіла дазволілі выдзеліць 10 коп грошай на збаровы шпіталь8.
На партыкулярным Сінодзе Беларускага дыстрыкту, які праходзіў у Койданаве 23 кастрычніка 1627 г., абмяркоўвалася пытанне аб пабудове новага будынку Менскага збору (на жаль, невядома, што сталася са старым будынкам). Паколькі дзейнічала забарона на будаванне новых збораў у каралеўскіх гарадах (дазвалялася толькі аднаўляць тыя, якія ўжо дзейнічалі), менская абшчына была заклапочана не толькі пошукамі матэрыяльных сродкаў, але й зборам дакументаў, якія б пацвердзілі яе правы на дамы й зямельныя ўладанні ў горадзе9.
Дарэчы, сур’ёзная справа па аднаўленні збаровага будынку не перашкодзіла абмеркаванню на гэтым жа Сінодзе правіннасці аднаго з чальцоў абшчыны - Станіслава, менскага злотніка, які пралюбадзейнічаў з жонкай нейкага Кандрата Курчэвіча.
Збор у Менску, як і мноства іншых збораў, быў не багаты, ён не меў пастаяннага ўплывовага патрона. У 1617 г. духоўныя асобы былі вымушаны звярнуцца да патронаў з просьбай забяспечыць менскі збор і ягоных святароў належным утрыманнем. Сярод тых, хто ахвяраваў сродкі на збор, былі Януш Радзівіл, Мікалай Тальваш, Яраш (Іеранім) Жыжэмскі, Астафі Храпавіцкі й ягоная маці10. На Віленскім сінодзе ў 1616 г. меркавалася перадаць частку грошай, завешчаных князем Стафанам Горскім віленскаму збору, на патрэбы збору ў Менску - куплю фальфарку, з даходаў якога можна было б падрыхтаваць святара й настаўніка («міністра і бакалаўра»)11. Сінод 1628 г. прапанаваў прадаць вёскі, якія належалі збору, але не прыносілі даходу. За фінансавымі справамі Менскага збору было даручана наглядаць Мікалаю Немсту й Яну Цадроўскаму12.
Справы Менскага збору шматкроць абмяркоўваліся на Віленскім сінодзе. Найбольшую агалоску атрымаў канфлікт паміж менскім падкаморым Янохам Кавячынскім і мужам ягонае дачкі Барбары, князем Самуйлам Горскім. Кавячынскі й ягоныя сыны Крыштаф і Аляксандр абвінавацілі князя ў нязгодзе шлюбнага жыцця13. У сваю чаргу, князь Горскі ў лісце ад 30.ІХ.1623 г. з Менску да Крыштафа Радзівіла, гетмана Вялікага Княства Літоўскага, пісаў, што Янох Кавячынскі замешаны ў справе ўцёкаў ксяндза з касцельным посудам, а раней запляміў рукі крывёй невінаватых людзей14. На Сінодзе 1624 г. Кавячынскія прасілі прабачэння за «прафанацыю» Менскага збору.
Паміж пратэстанцкай абшчынай і мясцовымі ўладамі, насельніцтвам час ад часу ўспыхвалі канфлікты. У 1601 г. Менскі магістрат, мяшчане й «усё паспольства» выказвалі незадаволенасць тым, што абшчына, «невядома па якому праву», заняла некалькі пляцаў на рагу рынку, збудавала там сваю царкву (збор) і пасяліла ў дамах каля збору «розных рамеснікаў», але не несла з гэтай маёмасці ніякіх павіннасцей «да скарбу нашага»15.
Збор таксама цярпеў ад нападаў. У 1648 г. менскі казнадзей Павел Лазаровіч скардзіўся на мяшчанаў з уліцы Збаровай, якія нападалі на збор і фальварак, збівалі людзей, забіралі хатнюю жывёлу16. Крыўды, якія цярпеў Менскі збор, разглядаліся нават на Віленскім сінодзе: у 1652 г. адзначалася, што пан Храптовіч заворвае дарогі каля збору, забірае сенажаці і пашы17.
У час войнаў сярэдзіны ХVІІ ст. збор быў зруйнаваны. Як сведчаць матэрыялы рэвізіі збораў Беларускага дыстрыкту ў 1669 г.18, у гэты час менская кальвінісцкая абшчына не мела ні храма, ні звона, ні памяшкання для святара, толькі невялікую каплічку з дзіравым дахам. Каб паправіць яе фінансавае становішча, трэба было прадаць зямельныя палеткі, падараваныя князем Жыжэмскім - тыя пяць ніў, на якіх можна было «пасеяць 10 бочак, калі б усе з канца ў канец засеяць» і «сенажаць на вазоў дзесятак». У матэрыялах той жа рэвізіі выказваецца заклапочанасць з тае нагоды, што перастала існаваць кальвінісцкая школа ў Койданаве, і акалічная шляхта, нават паны Цадроўскія (вядомая на Меншчыне кальвінісцкая сям’я, з якой выйшаў знакаміты мемуарыст ХVІІ ст. Ян Цадроўскі), аддаюць сваіх дзяцей вучыцца ў Менск да езуітаў19. Дарэчы, Цадроўскія былі патронамі Менскага збору ў сярэдзіне ХVІІ ст.
На збаровай сесіі ў Менску ў 1670 г. разглядалася пытанне аб спаленні Менскага збору (верагодна, у гады вайны) і фінансавых сродках, неабходных дзеля ягонага аднаўлення20. У 1714 г. Віленскі сінод вырашыў прадаць юрыдыку, якая належала Менскаму збору. Аднак, як сведчаць актавыя кнігі Менскага земскага суда й магістрату, гэтае пытанне вырашалася яшчэ і ў канцы ХVІІІ ст.21 Менская кальвінісцкая абшчына, відаць, праіснавала да сярэдзіны ХVІІІ ст. Ёсць звесткі пра нейкае падараванне збору менскім чашнікам Багуславам Цадроўскім ў 1746 г.22, але ў спісе збораў усяго Вялікага Княства Літоўскага ў 1748 г. ён не згадваецца.
Заняпад збору ў Менску абумоўлены тымі ж прычынамі, што і ва ўсім ВКЛ - наступам контррэфармацыі, адыходам багатых і ўплывовых пратэктараў ад Рэфармацыі, спусташальнымі войнамі сярэдзіны ХVІІ ст.
________________________________________________________
ЗАЎВАГІ
1 Аддзел рукапісаў Нацыянальнай бібліятэкі Літвы імя М.Мажвідаса (далей - АР НБ Літвы), ф. 93, адз. зах. 831.
2 J. Wolff. Kniaziowie litewsko-ruscy od konca czternastego wieku. - Warszawa, 1895. - S. 627.
3 Лакотка А. Сілуэты старога Мінска. - Мн., 1991. - С. 70.
4 АР НБ Літвы, ф. 93, адз. зах. 833.
5 Тамcама, адз. зах. 832.
6 Аддзел рукапісаў Навуковай бібліятэкі АН Літвы (далей - АР НБАН Літвы), ф. 40, адз. зах. 232, арк. 13.
7 АР НБ Літвы, ф. 93, адз. зах. 837.
8 АР НБАН Літвы, ф. 40, адз. зах. 125, арк. 16.
9 Тамсама, адз. зах. 408.
10 АР НБ Літвы, ф. 93, адз. зах. 835.
11 Akta synodow prowincjalnych Jednoty Litewskiej 1611-1625. - Wilno, 1915. - S. 36.
12 AGAD, AR VIII. 713, kan. 15.
13 Akta synodow... 1624 г. Канон 3, c. 85.
14 Augustyniak U. Dwor i klientela Krzysztofa Radziwilla. - Warszawa, 2001. - S. 205.
15 АР НБАН Літвы, ф. 40, адз. зах. 232, арк. 14.
16 Тамсама, арк. 7-8.
17 Тамсама, адз. зах. 125, арк. 7.
18 St. Tworek. Materialy do dziejow kalwinizmu w Wielkim Ksiestwie Litewskim w XVII wieku // Odrodzenie i Reformacja w Polsce. T. 14, 1969 r. S. 209-210.
19 Тамсама. S. 211.
20 АР НБ Літвы, ф. 93, адз. зах. 93.
21 Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, ф. 1769, воп. 1, адз. зах. 19, с. 446-452, 1788 г.; ф. 149, воп. 5, адз. зах. 3, с. 145-147, 1799 год.
22 АР НБАН Літвы, ф. 40, адз. зах. 175.
Паводле: Людміла Іванова. З гісторыі Менскага кальвінскага збору //Спадчына, 2003, № 1.
Комментарии:
ИНФОРМАЦИЯ ПО РЕФЕРАТУ:
СТУДЕНТАМ! Уважаемые пользователи нашей Коллекции! Мы напоминаем, что наша коллекция общедоступная. Поэтому может случиться так, что ваш одногруппник также нашел эту работу. Поэтому при использовании данного реферата будьте осторожны. Постарайтесь написать свой - оригинальный и интересный реферат или курсовую работу. Только так вы получите высокую оценку и повысите свои знания.
Если у вас возникнут затруднения - обратитесь в нашу Службу заказа рефератов. Наши опытные специалисты-профессионалы точно и в срок напишут работу любой сложности: от диссертации до реферата. Прочитав такую качественную и полностью готовую к сдаче работу (написанную на основе последних литературных источников) и поработав с ней, вы также повысите ваш образовательный уровень и сэкономите ваше драгоценное время! Ссылки на сайт нашей службы вы можете найти в левом большом меню.
ВЕБ-ИЗДАТЕЛЯМ! Копирование данной работы на другие Интернет-сайты возможно, но с разрешения администрации сайта! Если вы желаете скопировать данную информацию, пожалуйста, обратитесь к администраторам Library.by. Скорее всего, мы любезно разрешим перепечатать необходимый вам текст с маленькими условиями! Любое иное копирование информации незаконно.
Поиск по БЕЛОРУССКИМ рефератам 
