Актуальные публикации по истории и культуре Беларуси.
Дакументы па ваеннай гісторыі і публічна-прававыя акты канца 16-18 ст у ВКЛ 0 за 24 часа
Асн. крыніцы па ваеннай гісторыі ВКЛ шырока выкарыстоўваюцца ў серыйным выданні Studia i materiały do historii wojskowości. Wrocław etc. (выйшла больш за 30 т.) i ў асобных ваенна-гіст. даследаваннях i публікацыях. Дакументальныя i наратыўныя крыніцы сведчаць аб значным укладзе,які зрабілі паліт. i ваенныя дзеячы ВКЛ (Хадкевічы, Радзівілы, Сапегі, Пацы, Слушкі i інш.) у развіццё ваен. мастацтва, распрацоўку стратэгічных i аператыўных планаў, рэформы вайсковай справы на прафесійных асновах. Яны актыўна ўдзельнічалі ў рас-працоўцы заканадаўчых актаў, міжнар. трактатаў i дагавораў. Аўтарам адной з першых рэдакцый вайсковых статутаў быў гетман ВКЛ Р.Хад-кевіч, заснавальнік [надрукаваны ў «Хроніцы» А.Гваны'ні (Кракаў, 1611)]. Зводы вайсковыхстатутаўбыліапублікаваны пазней: Artykuły woienne, powagą Rzeczy-Pospolitey, Królów Polskich y Hetmanów W. X. Litt. rożnymi czasy ustanowione... Nieśwież, 1755. Найбольш поўнае выданне з каментарыямі С.Кутшэбы: Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII w. / Wyd. S.Kutrzeba. Kraków, 1937. Ca шляхты або набілітаванай была большасць аўтараў арыгінальных або перакладных, кампіляцыйных прац, прысвечаных ваен. паходам, дзейнасці ваявод, гетманаў ВКЛ, інш. службовых асоб (А.Рымша, Я.Радван, П.Бойе, Ш.Шлёнскі, Ь.Каяловіч), актуальным i перспектыўным сферам ваен. мастацтва, абарончага дойлідства (Н..Семяновіч). Працы матэматыка, картографа ВКЛ 17 ст. Ю.Нарановіча-Наронскага засталіся ў рукапісах. У перакладзе К.Нарбута ў Вільні ў 1771 была надрукавана «Nauka żołnierska króla pruskiego dla jego generałów dana...»
Заканадаўчыя і дыпламатычныя дакументы канца 16-18 ст. у ВКЛ 0 за 24 часа
Утварэнне Рэчы Паспалітай унесла прыкметныя змены ў паліт. жыццё ВКЛ. Асн. крыніцамі заканадаўства побач з рашэннямі вярх. улады сталі пастановы агульных соймаў i дагаворы шляхты з манархамі (Пакта канвента), у якіх вызначаліся гал. прынцыпы паліт. ладу Рэчы Паспалітай, гарантыі правоў прывілеяваных саслоўяў, паўнамоцтвы каралёў i вял. князёў літоўскіх. Гал. заканад. акты Рэчы Паспалітай у дачыненні да ВКЛ дапаўнялі i ўскладнялі прававую сістэму, што дзейнічала на аснове Статута ВКЛ 1588, іншых юрыд. крыніц i звычаёвага права (Kutrzeba S. Historja źródeł dawnego prawa polskiego. T. 2. Lwów etc, 1926; Sawicki S. An historical conspectus of the sources of byelorussian law // The Journal of Byelorussian Studies. 1967. № 3; Юхо I. Крыніцы беларуска-літоўскага права. Мн., 1991).
Апавядальныя крыніцы 13-16 ст. у ВКЛ 6 за 24 часа
Летапісы i хронікі складаюць асн. від нарматыўных крыніц, якія дазваляюць даследаваць паліт., a ў пэўнай меры таксама сац.-эканам. i культурную гісторыю ВКЛ 13-16 ст. У сувязі з тым, што бел. летапісы 13-14 ст. не дайшлі да нас, для характарыстыкі ранняга перыяду гісторыі ВКЛ даследчыкі выкарыстоўваюць некаторыя матэрыялы галіцка-валынскіх,уладзіміра-суздальскіх, наўгародскіх i пскоўскіх летапісаў. Падрабязны агляд гэтых помнікаў рус. лета-пісання з аналізам звестак, што датычаць Літвы i Зах. Русі, ёсцьу мана-графіі У.Ц.Пашуты (Пашуто В.Т. Образованме Лмтовского государства. М., 1959). У агульнарус. зборах 15-16 ст. адлюстравана знешняя палі-тыка Pac. дзяржавы, якая імкнулася аб'яднаць пад сваёй уладай усе ўсх.-слав. землі. Вял. месца ў зборах займае апісанне знешнепаліт. акцый, што спрыялі гэтай мэце, дыпламатычных перагавораў, войнаў, што нярэдка адбываліся на тэр. Беларусі. Ёсць разрознены матэрыял пра царк.-рэліг. адносіны, гандлёвыя i культурныя ўзаемасувязі з бел. i літ. землямі (Лурье Я.С. Обіцерусскне летопнсм XIV-XV вв. Л., 1976; ЛнхачевД.С. Русскмелетопмсм м мхкультурно-мстормческоезначенме. М.; Л., 1947; Ючас М.А. Русскне летопмсн XIV-XV вв. как нсточнмк по мстормм Лятвы // Lietuvos TSR MoksLą akademijos darbai. Serija A. 1958.
Матэрыялы бягучага справаводства 15-16 ст. у ВКЛ 0 за 24 часа
У велікакняжацкай канцылярыі ў Вільні, якая была асн. цэнтрам дзярж. справаводства, у 2-й пал. 15-1-й чвэрці 16 ст. вяліся кнігі данін, судовых спраў, арэнд, пасольстваў i «даканчанняў», «адпраў» i расходаў на татараў (Бережков Н.Г. Лнтовская Метрмка как историческій источннк.
Заканадаўчыя дакументы 14-16 ст. у ВКЛ 0 за 24 часа
Расшырэнне сац.-эканам. i сац.-паліт. правоў феадалаў знайшло адлюстраванне ў абласных прывілеях, якія вызначалі асн. рысы грамадска-паліт. ладуўасобных земляхі ваўсім ВКЛ. Яны выдаваліся адімя вял. князя літоўскага. Першыя земскія прывілеі, на думкубольшасці даследчыкаў,былі выдадзены для ВКЛ у вузкім значэнні гэтага слова: Ягайлам 20.2.1387 у Вільні, Ягайлам i Вітаўтам 2.10.1413 у Гарадле (публікацыі: Dzialyński А.Т. Zbiór praw litewskich od roku 1389 do roku 1529. Poznań, 1841. S. 1-2,14-15; Kutrzeba S., Semkowicz W. Akta unji Polski z Litwą, 1385-1791. Kraków, 1932. S. 64-67; Белоруссня в эпоху феодалмзма (БЭФ). Мн., 1959. Т. 1. С. 101-102).
Акты i граматы 13-16 ст. у ВКЛ 4 за 24 часа
У актах i граматах, якія ўзніклі ў сферы сац.-эканам. i сац.-паліт. адносін, афармлялася феад. права на зямельную i інш. нерухомую ўласнасць, зацвярджалася ўлада феадалаў над непасрэднымі вытворцамі, вызначаліся аб'ём i формы феад. імунітэту, павіннасці сялянства, становішча гар. насельніцтва. Гэтыя кры-ніцы важныя для вывучэння працэсу фарміравання феад. землеўладання, панскай i сялянскай гаспадаркі, сац. структуры насельніцтва, форм i ўзроўню эксплуатацыі розных катэгорый сялянства, фарміравання мяшчанскага саслоўя, аановішча розных сац. плас-тоў i груп, палітыкі вярхоўнай улады ў адносінах да сялянства, феадалаў, горада. Паводле паходжання большасць упомненых актаў i грамат класіфікуюцца як прыватна-прававыя i публічна-прававыя. Да першых адносяцца: дакументы, аформленыя прыватнымі асо-бамі, даравальныя, духоўныя, купчыя, менавыя, раздзельныя, пазыковыя, устаўныя, ільготныя граматы залежным сялянам, мяшчанам i інш. Да публічна-прававых адносяцца дакументы ўрадавага паходжання: прывілеі, якія замацоўвалі зямлю, інш. нерухомую ўласнасць за феадаламі, зацвярджалі судовыя выракі, прывілеі, што вызвалялі земле-ўладальнікаў ад падаткаў i павіннасцей, давалі ім права на збор гандлёвых i мытных пошлін, на ўладкаванне гарадоў, мястэчак, кірмашоў, корчмаў i інш. (Хорошкевнч А.Л. Жалованные грамоты Лмтовской метрйкм конца XV в. н мх класснфнкацмя // Іісточнн-коведческйе проблемы мстормн народов Прмбалтмкн. Рмга, 1970), акты i граматы феад. суда, уставы, выракі, прывілеі, выдадзеныя велікакняжацкай адміністрацыяй гарадам, валасцям, гаспадарскім мяшчанам i сялянам.
Тэатр у ВКЛ 0 за 24 часа
Тэатр ВКЛ абапіраўся на традыцыі нар. тэатралізаваных абрадаў і гульняў і на прынцыпы еўрап. рэлігійнага і свецкага тэатраў. Язычніцкія абрады, звычайна калян-дарнага цыкла, уключалі элементы тэатралізаваных гульняў і былі ўласцівыя ўсім народам, якія жылі на тэр. ВКЛ. Некат. з абрадаў, інтэграваныя ўхрысціянскі каляндар, захаваліся да 20 ст. Найб. характэрныя - веснавыя і калядныя гульні, карагоды. Эле-менты тэатралізацыі мелі сямейна-вясельныя і пахавальныя абрады. У рэчышчы нар. традыцыі існавала і мастацтва гульцоў-вандроўнікаў - скамарохаў, мядзведзнікаў, пазней батлейшчыкаў.
Музычнае мастацтва ў ВКЛ 0 за 24 часа
Музычнае мастацтва ВКЛ было часткай еўрап. музычна-гістарычнага працэсу з усімі характэрнымі для яго стылявымі этапамі - ад рэнесансу да барока і класіцызму. Аднак яно мела і унікальныя рысы, абумоўленыя этнаканфесіянальнай шматвектар-насцю: суіснаваннем музычных традыцый усіх хрыс-ціянскіх (праваслаўя, каталіцызму,уніяцтва, пратэс-тантызму) і буйнейшых нехрысціянскіх (іудаізм і іслам) канфесій, спалучэннем розных этнічных плыней. У13-15 сг. будаваліся многія хрысціянскія храмы, дзе ствараліся і гучалі царк. песнапенні, што захоўвалі адзінства са стараж. музычнай трады-цыяй. Адным з ранніх музычных помнікаў правасл. царквы былі песнапенні пра Ефрасінню Полацкую. Выдатны ўзор эпохі сярэдневякоўя - гімн «Бага-родзіца»,які выконваўся пераважна вернікамі зах.-хрысц. канфесіі. Свецкая музычная плынь была адзначана развіццём сольнага і ансамблевага музіцыравання, пашыранага ў гар. асяроддзі і пры дварах знаці. Асобае значэнне мелі капэлы велікакняжацкія Гедзімінавічаў (Альдоны, Вітаўта, Ягайлы), якія сталі цэнтрамі развіцця музычнага прафесіяналізму.
Скульптура і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва ў ВКЛ 0 за 24 часа
Манументальная скульптура ў 13-16 ст. на зем-лях ВКЛ практычна не існавала. Яна амаль цалкам належыць да эпохі барока (17-18 ст.) і развівалася як мемарыяльная і алтарная. Першыя скульптурныя надмагіллі (віленскага біскупа П.Гальшанскага і канцлера ВКЛ А.Гаштольда) з'явіліся ў Вільні ў 1560-я г. Канец 16 і 1-я пал. 17 ст. быў кароткім перыядам існавання мемарыяльнай скульптуры як запозненай з'явы рэнесансавай культуры (над-магіллі Радзівілаўу Нясвіжы, 1590-1608; Сапегаў, С.Радзівіла, Ю.Тышкевіча і С.Паца ў Вільні, Вольскіх у Крамяніцы, Агінскіх у Кронях). 2-я чвэрць 17 ст. адзначана імклівым развіццём драўлянай алтарнай скульптуры.
Гравюры ў ВКЛ 0 за 24 часа
Мастацтва гравюры дасягнула значных поспехаўу ВКЛ. Тут развіваліся розныя яе віды (кніжная, станковая) і жанры (партрэт, пейзаж, батальныя і гіст. кампазіцыі, геральдычная і панегірычная гравюра, гравюра-тэзіс, лубок); выконваліся экслібрысы, распаўсюдзіліся разнастайныя графічныя тэхнікі - дрэварыт, гравюра на метале, акватынта і інш. Узнікшы на плённым сумежжы правасл.-візантыйскай і каталіцка-раманскай культур, гравюра ў ВКЛ развівалася пад пэўным паслядоўным уздзеяннем готыкі, культуры Адраджэння, барока, класіцызму, моцны ўплыў на яе зрабілі мясц. мастацкія традыцыі.
ПАРТНЁРЫ БИБЛИОТЕКИ рекомендуем!
ОБРАТНО В РУБРИКУ?
LIBRARY.BY - это электронная онлайн библиотека. Мы собираем научные и литературные авторские произведения Загрузить свои работы
При использовании материалов библиотеки обязательно ставьте обратную активную гиперссылку на источник.
Добавить статью
Обнародовать свои произведения
Редактировать работы
Для действующих авторов
Зарегистрироваться
Доступ к модулю публикаций